Ki-demang.com : Centhini

Ngundhuh Serat Centhini PDF

ngundhuh-serat-centhini

Kaca Ngajeng

kaca-ngajeng

Ringkasan Serat Centhini

ringkasan-serat-centhini

Resensi / Ulasan Serat Centhini

resensi-serat-centhini

Pupuh Surat Centhini

pupuh-surat-centhini-01
pupuh-surat-centhini-02
pupuh-surat-centhini-03
pupuh-surat-centhini-04
pupuh-surat-centhini-05
pupuh-surat-centhini-06
pupuh-surat-centhini-07
pupuh-surat-centhini-08
pupuh-surat-centhini-09
pupuh-surat-centhini-10
pupuh-surat-centhini-11
pupuh-surat-centhini-12

    Jumlah Pengunjung

0434705
Hari ini     :Hari ini :105
Kemarin     :Kemarin :69
Minggu ini   :Minggu ini :171
Bulan ini   :Bulan ini :3334
s/d hari ini   :s/d hari ini :434705
Kunjungan Tertinggi
01-10-2023 : 1327
Pengunjung Online : 3

Kontak Admin.

email-kidemang

 Resensi Serat Centhini Jilid 04

 

04

(04) Resensi Serat Centhini Jilid 04

(Bahasa Indonesia)

Jilid 1 - Kaca : 5

6. Kulup wus padhang tyasingsun |

datan sumêlang ing ati |

sira kariya raharja |

têtêpa (ng)gonmu mêngkoni |

batihmu para sudagar | isining asramèng Giri ||

7. Têmbe ing sapungkuringsun |

sakèhe dunyarta mami |

sidhêkahna kang warata |

pêkir miskin anak yatin |

lawan tukokna amanat | kaji mring Mêkah nagari ||

8. Poma kulup wêkasingsun |

Ni Samboja nulya lalis |

sawusira binêrsiyan |

layon kinubur tinunggil |

lan raka Kyai Samboja |

ing mangkya titiyang Giri ||

9. Lastantun pamundhinipun |

ing gusti Jêng Sunan Giri |

samya kapanjingan iman |

nglampahi sarengat Nabi |

ngibadah andarus Kur'an | kathah kang iyasa masjid ||

10. Gêmah arjane kalangkung |

tan ana kang laku juti |

samya cêkap nyandhang mangan |

adoh ingkang dadya miskin |

têntrêm ciptane raharja |

wong ngamanca kathah prapti ||

11. Kabanjur tan arsa mantuk |

kalajêng wisma ing Giri |

raja pandhita Sètmata |

jujuluk Susunan Giri |

Gajah Kadhaton minulya |

kawêntar ing liya nagri ||

12. Miwah wus pinundhut mantu |

ing Suhunan Ngampèlgadhing |

dhinaupkên lan putrinya |

Nyai Agêng Ratu nami |

atut dènnya palakrama |

lêstantun ngantya sisiwi ||

13. Wowolu èstri myang jalu |

Nyi Agêng angrumiyini |

kondur maring rahmatolah |

layon sumare anunggil |

marasêpuh èstri priya |

garwa putra gung prihatin ||

14. Sigêg gantya kang winuwus |

Brawijaya Narapati |

mirêng pawartos sanyata |

ing mangkya Susunan Giri |

linulutan sakèh janma |

nungkul tan kalawan jurit ||

15. Sang prabu utusan gupuh |

Gajahmada kyana patih |

kinèn lumampah priyangga |

mukul prang Giri Garêsik |

tan cinatur lampahira |

wus prapta jajahan Giri ||

16. Gègère kadya pinusus |

kang katrajang samya ngili |

minggah kadhaton Prawata |

Jêng Sunan Giri marêngi |

anyêrat manêdhak Kur'an |

kagyat mirêng suwaraning ||

Jilid 1 - Kaca : 6

17. Tiyang alok mungsuh rawuh |

sumêdya ngrisak ing Giri |

kalam ingkang kagêm nyêrat |

anulya binucal aglis |

andodonga ing Pangeran |

sinêmbadan ing sakapti ||

18. Kalam lajêng dadya dhuwung |

cumlorot ngamuk pribadi |

pra wadya ing Majalêngka |

kathah ingkang angêmasi |

sakantune kang palastra |

pra samya lumayu (ng)gêndring ||

19. Mantuk marang Majalangu |

sawusira mêngsah gusis |

dhuwung wus wangsul pribadya |

sumèlèh ing ngarsanèki |

panyêratan sang pandhita |

sarta akukuthah gêtih ||

20. Kagyat risang amanêngkung |

miyat dhuwung kuthah gêtih |

dahat panalangsanira |

dyan dodonga mring Hyang Widdhi |

mugi Allah ngapuntêna |

solah amba ingkang sisip ||

21. Sang pandhita ngandika rum |

marang ing wadyanirèki |

kabèh padha piyarsakna |

myang anêksènana sami |

katgèki sun wèhi aran |

si Kalammunyêng prayogi ||

22. Sakèh wadya saur manuk |

wus samya kalilan mulih |

mring wismane sowang-sowang |

lêstantun asramèng Giri |

jumênêngnya Jêng Susunan |

Prabu Sètmata linuwih ||

23. Gêmah arjane kalangkung |

saya wêwah wadyanèki |

tan ana kang kasangsaya |

nahan wus antara lami |

Sunan Giri nandhang gêrah |

kaparêng praptaning takdir ||

24. Kundur mring rahmatolahu |

gumêr tangis ing jro puri |

wandu wandawa sungkawa |

layon sawusing barêsih |

sinarèkkên nora têbah |

sangking padalêmanèki ||

25. Sedanira tilar sunu |

sadasa kakung lan putri |

kang kalih sang king ampeyan |

Pangran Pasirbata nênggih |

kalawan Siti Rohbayat |

wowolu sangking padêmi ||

26. Kasêbut Nyai Gêng Ratu |

putra sêpuh sinung nami |

Ratu Gêdhe ing Kukusan |

nulya Sunan Dalêm nênggih |

katrinira apanêngran |

Susuhunan Têgalwangi ||

27. Catur Nyi Gêng Saluluhur |

panca Sunan Kidul nênggih |

Ratu Gêdhe Saworasa |

Sunan Kulon kang sumêndhi |

Sunan Waruju ragilnya |

wau ta ingkang winardi ||

Kacara 1 : 7

28. Sasampunira pangubur |

kumpul para wadya Giri |

angrêmbag ingkang gumantya |

mandhirèng Susunan Giri |

pra wadya wus golong rêmbag |

Sunan Dalêm kang gumanti ||

29. Gya ingangkat ajujuluk |

Sunan Giri kaping kalih |

Susunan Giri Kadhatyan |

garwa kakalih padêmi |

tan mashur ing panjênêngan |

Jêng Sunan wus praptèng jangji ||

30. Kundur mring rahmatolahu |

ugi sumare ing Giri |

atilar putra sadasa |

(m)bajêng Sunan Sedamargi |

panênggaknya apêparab |

Sunan Giri Prapèn Adi ||

31. Tri Nyi Gêng Kuruganngurun |

Nyi Gêng Ngulakan kang sukci |

Pangran Lor Pangran Dhêkêt sad |

Pangran Bongkok nulya Nyai |

Agêng Waru arinira |

Pangeran Bulu sumêndhi ||

32. Wragil Pangran Sedalaut |

paripurna kang wus swargi |

rêmbag kang yoga gumantya |

kêmpal sakèhe kang dasih |

Sunan Parapèn ingangkat |

linuwih lir eyang swargi ||

33. Mandhirèng Giri Kadhatun |

jujuluk maksih lêstari |

Sunan Giri Prapèn dibya |

suyut kang wadya gung alit |

kawêntar ing liyan praja | tan pêgat kadya ing nguni ||

 

3. Mêgatruh

1. Ya ta wau sang prabu ing Majalangu |

sampun amiyarsa warti |

lamun Sunan Giri Prabu |

Sètmata wus angêmasi |

mangkya wayahe gumantos ||

2. Ajujuluk Sunan Prapèn Giri luhung |

lalajone kadya nguni |

sang wiku tan arsa nungkul |

marang nagri Majapait |

dadya sru bêndu sang katong ||

3. Dhawuh maring Ki Gajahmada nindya nung |

miwah kinanthèn pra siwi |

angirid wadyabala gung |

kinèn ngrabasèng ing Giri |

wus samapta nulya bodhol ||

Jilid 1 - Kaca : 8

4. Sunan Prapèn wus mirêng badhe ginêmpur |

mring sang prabu Majapait |

wus budhal carakèng prabu |

kya patih myang rajasiwi |

balane lir samodra rob ||

5. Sunan Prapèn sampun sanega ing pupuh |

karsanira nanggulangi |

mring carakèng Majalangu |

tan dangu mêngsah kaèksi |

nulya pinapak prang popor ||

6. Wadya Giri kasoran ing yudanipun |

kathah ingkang nandhang kanin |

tanapi tumêkèng lampus |

Sunan Prapèn angoncati |

sagarwa putra wus lolos ||

7. Lajêng ngungsi maring sapinggiring laut |

binasmènan kitha Giri |

sadaya wus dadya awu |

rajabrana dènjarahi |

rajaputra tindak alon ||

8. Dhumatêng ing astananira sang wiku |

Sunan Giri kang wus swargi |

ingkang rumêksa ing kubur |

tyang kakalih samya dhêngkling |

rawuhe sang prawira nom ||

9. Para wadya dhinawuhan kinèn (n)dhudhuk |

gya tumandang sagung dasih |

halate sang maha wiku |

cihnaning wali linuwih |

singa cêlak anggaloso ||

10. Kalesedan sambat ngadhuh-adhuh lampus |

kang kantun kalangkung giris |

bramantya sang rajasunu |

tumandang pribadi ajrih |

merang lamun tan kalakon ||

11. Dadya dhawuh marang tyang kalih kang tunggu |

kinèn andhudhuk dèn aglis |

binilaèn yèn tan purun |

pasthi tumêkèng ing lalis |

kinarya coban kris waos ||

12. Tyang kakalih tan suwala nulya (n)dhudhuk |

dupi prapta blabak jati |

tutuping tabêlanipun |

binuka saking sakêdhik |

nulya ana ingkang miyos ||

13. Warni kombang tan petungan kathahipun |

mabur ngèbêki wiyati |

maniyub lir langit rubuh |

nêmpuh wadya Majapait |

dènnya nanggulang pakewoh ||

14. Pinarjaya tan keguh ngêntub pikantuk |

bingung wadya Majapait |

ting bilulung rêbut dhucung |

dènnira angungsi urip |

sèlèh gagamaning pupoh ||

Jilid 1 - Kaca : 9

15. Samya kudhung gêdabikan kênèng êntub |

sirah rapêt ngroyok sikil |

ngaruara sambat bingung |

prapta nagri Majapait |

kombang anglut datan kegoh ||

16. Sang aprabu Brawijaya langkung gugup |

tan kawawa nanggulangi |

dadya tilar prajanipun |

sawadya balanirèki |

gusis praja tan ana wong ||

17. Ngungsi têbih dupi kombang wruh wus suwung |

wangsul mring nagrinya malih |

siji tan ana kang kantun |

sang aprabu Majapait |

sawadya wangsul ngadhaton ||

18. Aprasêtya sang aprabu Majalangu |

datan nêdya malih-malih |

nyikara dhatêng sang wiku |

ngamungêna ingkang uwis |

ing tyas datan walangatos ||

19. Kacariyos tyang kalih kang ngrêksa kubur |

kanugrahan mantun dhêngkling |

gagancangan lampahipun |

anusul Jêng Sunan Giri |

ingkang lagya amakuwon ||

20. Kawlasarsa anèng satêpining laut |

tyang kalih marêk tur uning |

ing mangkya mêngsah wus larut |

jalaran tinêmpuh dening |

kombang ingkang mapak pupoh ||

21. Madhul-madhul palayune numbuk bêntus |

tilar gagamaning jurit |

samya ngungsi gêsang (n)jrunthul |

tan ana ingkang tinolih |

swarane pating galêmbor ||

22. Sampun katur ing purwa wasananipun |

dalah waluyaning dhêngkling |

sang wiku kalangkung sukur |

(n)dêdonga marang Hyang Widdhi |

rahayu ywa na pakewoh ||

23. Nulya kundur tan cinatur laminipun |

wus paripurna ing nguni |

eca tyase para wadu |

satêngah ana kang kibir |

sajêg tan na mungsuh rawoh ||

24. Sunan Giri datan samar jangkanipun |

lamun kraton Majapait |

wus andungkap sirnanipun |

jalarane sangking siwi |

dyan Patah mijil karaos ||

Serat Centhini Jilid-4 berisi lanjutan perjalanan Mas Cebolang. Dalam jilid ini juga berisi suatu sisi lain dari budaya masyarakat pedesaan / masyarakat traditional yang sangat longgar dari segi hubungan seksual diluar pernikahan maupun toleransi masyarakat terhadap penyimpangan seksual pada suatu kelompok masyarakat tertentu.
Toleransi ini masih berlajut sampai saat ini di daerah-daerah tertentu di Jawa. Secara umum masyarakat Indonesia saat ini juga sangat bertoleransi pada perilaku seks diluar pernikahan maupun penyimpangan seks lainnya walaupun telah ada usaha-usaha dari kelompok agamis yang berusaha memasukkan kaidah-kaidah agama agar perilaku seks hanya dilakukan dalam bentuk pernikahan secara formal.

Justru letak kekuatan dari karya besar seperti Serat Centhini ini adalah merekam berbagai budaya, adat-istiadat maupun pengetahuan sprirituil yang hidup dalam masyarakat, tanpa melakukan suatu penilaian dari segi etika dilihat dari sudut pandang tertentu ataupun melakukan penyaringan hanya pada hal-hal yang sekiranya baik sesuai dengan pandangan nilai etika tertentu.

Serat Centhini merekam semua hal yang memang hidup dan nyata pada masyarakat Jawa abad ke 16-17 tanpa dikurangi sedikitpun sebagai suatu warisan budaya yang sangat beragam dan sangat kaya akan nilai-nilai dari sisi yang manusiawi dalam kehidupan.
Justru kebanyakan dari kita yang mencoba menilai suatu karya dengan perbandingan nilai-nilai yang sudah tertanam dalam “frame of reference” diri kita sendiri yang tidak selamanya benar secara hakiki.

Cerita/legenda dengan nuansa lokal adalah:

1. Lanjutan ramalan Jayabaya tentang akan datangnya jaman Kalabendu yang ilustrasinya diambil dari cuplikan Serat Kalathida karya R. Ng. Ranggwarsita yaitu suatu peringatan akan mengalami jaman edan, kalau tidak ikut edan tidak kebagian dan tidak tahan, bisa berakibat kelaparan, tapi sebetulnya masih untung yang tetap ingat dan waspada (tidak ikut-ikutan edan).

2. Cerita Jokobodho murid Sunan Tembayat,
cerita Jaka Tingkir raja Pajang,
cerita Ki Buyut Banyubiru murid Sunan Kalijaga,
Serat Rama - sifat tokoh-tokoh pewayangan dari Ramayana,
cerita tiga batu yang berkhasiat,
cerita sifat tokoh-tokoh pewayangan dari Mahabarata.

Cerita yang bernuansa Islam:
cerita tanda-tanda kiamat yang dambil dari Hadist penuturan Aisyah r.a. salah satu istri Nabi Muhammad s.a.w.,
cerita Seh Markaban dari Mesir,
cerita Sultan Abdulkarim Kubra,
cerita Prabu Nursirwan yang sangat adil,
cerita orang Arab bernama Katim Tayi yang sangat pemurah.

Cerita tentang adat-istiadat adalah:
Serat Waduaji yang berisi nama-nama punggawa (pegawai) dan prajurit kerajaan beserta kewajiban masing-masing;
sedangkan yang lainnya sangat dominan menceritakan petualangan seks bebas Mas Cebolang pada saat menyamar sebagai pesinden wanita maupun pada saat jadi sinden kentrung serta cerita ketika berada dilingkungan para warok dan gemblakannya.
Note: Sampai saat ini masih ada kebiasaan di Jawa Timur para laki-laki yang berpakaian wanita bekerja sebagai sinden (penyanyi lagu traditional) ataupun pada kesenian ludruk.

Pengetahuan Spirituil/Agama:

1. Antara Tasauf dan Fikih. Sampai saat ini difinisi Tasauf dan Fikih masing diperbincangkan dikalangan ulama-ulama Islam dan tidak ada difinisi final perihal hal ini.

Di Serat Centhini jilid-4 ini ada diskusi antara Mas Cebolang dengan Endrasmara yang mencoba mendifinisikan istilah Tasauf dan Fikih, sebagai berikut:

a. Pengertian Tasauf (dalam tembang Balabak) :
i. Cebolang ngling nitik saking ing surasa, estune, manungseku tartamtu ing Pangeran, kodrate, piyambak-piyambak lalampahe neng donya, mulyane.
ii. Myang sangsara begja cilaka waluya, sakite, sugih miskin ngagesang tanapi laya, milane, nir pamikir kajawi mung lumaksana, anane.
Artinya hidup hanya sekedar melaksanakan secara ikhlas apa adanya seperti yang sudah dikodratkan oleh Allah SWT.

b. Pengertian Fikih (dalam tembang Balabak):
i. Kang kasebut ing kitab Palakil-kobra, malihe, kang kaenas ing kitab Pekih punika, manggene, kangge Jawi mufakat lampahing gesang, limrahe.
ii. Dadosipun, menggah agesang punika, ecane, punapa kang kalimrah kanggo manungsa, tatane, inggih linampahan sacara-caranya, wajibe.
Artinya dalam menjalani kehidupan dengan cara yang umum berlaku sesuai dengan tatacara dan kewajiban yang sudah digariskan (note: oleh agama).

2. Khasiat dari Asma’ulhusna.
Dzikir dengan mengucapkan nama-nama Allah SWT yang 99 diuraikan sesuai dengan manfaatnya. Untuk bisa terlaksana diperlukan suatu keimanan yang sangat kuat.

3. Berkaitan dengan agama Budha:

a. Tingkatan Siswa di Agama Budha: Upasaka, Sangha, dan Samana, masing-masing tingkat berbeda yang didalami.

b. Karma: sebab akibat karena perbuatan manusia yang mengakibatkan manusia tidak bisa melepaskan diri dari kehidupan, tujuan agama Budha adalah mengilangkan karma kehidupan untuk mencapai kesempurnaan menuju nirwana (tidak dilahirkan kembali akibat karma kehidupan).

c. Ilmu dan Laku (dalam tembang Pangkur):
i. Matur malih Mas Cebolang, ing Kabudan paran kang sami ngelmi, kulup tegese pangawruh, iku upama iwak, dene laku iku umpamane bumbu, yen ta munggah umpamanya, kudu gene prong prakawis.
Ilmu dan Laku adalah pasangan bagaikan ikan dan bumbunya keduanya harus dipelajari lalu dilaksanakan.

4. Cerita Dewa Ruci: Adalah cerita pewayangan ketika Werkudara (penengah Pandawa) disuruh gurunya Pendita Durna mencari “air kehidupan” yang berada di tengah lautan.
Setelah melalui berbagai rintangan akhirnya ketemu dengan seseorang yang mirip dirinya tapi jauh lebih kecil yang bernama Dewa Ruci.
Dewa Ruci menyuruh Werkudara masuk dalam tubuhnya melalui telinga, tentunya Wrekudara tidak percaya bisa masuk dalam tubuh Dewa Ruci melalui telinga sedangkan badan Dewa Ruci saja jauh lebih kecil darinya (perlambang bahwa pada pengalaman dunia sprirituil terjadi suatu relatifitas ruang dan waktu).
Ketika didalam tubuh Dewa Ruci ini Werkudara mengalami berbagai pengalaman spiritual yang berupa simbolik warna yang diuraikan oleh Dewa Ruci jalan menuju kesempurnaan hidup yang di Jawa umum disebut manunggaling kawula gusti.


Sumber : http://id.shvoong.com/books/classic-literature/1920955-resensi-serat-centini-jilid/


 kds penutup
wangsul-manginggil

  • < (03) Resensi Jilid 03
  • (05) Resensi Jilid 05 >