Bharatayuddha - |
Sang Prabu Jåbåyå ing Kadhiri misuwur kêkah adilipún. Prabawanipún upami kadós padangíng srêngéngé ing mangsa katigå. Panjênênganipún kinèringan ing sêsamining ratu, awít sakíng kaprawiranipún ing paprangan. Bótên wóntên nimbangi. Pårå ratu ingkang nunggil jaman akaliyan Prabu Jåyåbåyå kaupamèkakên rêmbulan, Prabu Jåyåbåyå ingkang minångkå srêngéngé, sorotipún angútjêmakên padhanging rêmbulan. |
|
Lampahipún Prabu Krêsnå angancik kikisíng nagari Ngastinå. Ratanipún karindhikakên. Aramé swaranipún têtiyang íngkang sami amêthúk, utawi ingkang sami anóntón. Tiyang sanagari Ngastinåa ébah sadåjå, sakíng kapénginipún badhé aningali Prabu Krêsnå. Agêng abít pating balêbêr; jêjêl titíp atimbún pinggiríng margi; ajríh manawi kasèp ing langkúngipún sang nåtå. *** Ingkang sami mêthúk wau sampún pêpanggihan kaliyan Prabu Krêsnå, sang nåtå lajêng dipún aturi lumêbêt dhumatêng kadatón. Wóondéné pårå ratu sampún tåtå pinarak wóntên salêbêtíng kadhatón. Prabu Salyå inggíh sampú rawúh, Arjå Widurå, Adipati Ngawånggå, Karpå, Arjå Sidurêjå, Juyutsuh, sami andêr wóntên ngarsanipún Prabu Suyudånå. Anuntên pårå pinisêpúh íngkang kautus mêthúk wau sami dhatêng ngrumiyini. Bótên antawís dangu Prabu Krêsnå rawúh, têdhak sakíng råtå kaliyan jawåtå sakawan. Pårå Koråwå sami ngadêg angurmati. Sang nåtå akaliyan jawåtå sakawan dipú atúri pinarak dhatêng Prabu Suyudånå. Pårå pinisêpúh kumrubut íngkang sami ambagèkakên. Anuntên pasêgah sumaós. Pangandikanipú Prabu Suyudånå : ”Kakang Prabu íng Dwåråwati, sumånggå kula aturi dhahar, minångkå jêjampiníng sayah.” Prabu Krêsnå amangsuli : ”Yayi prabu, sakalangkúng langkúng pamundhi kulå. Pasêgah pinanggíh íng wingkíng, bilíh padamêlan sampú rampúng.” Suyudånå ngandikå malíh : ”Déné mawi wigih wigih, kakang Prabu, anampik pasêgah kula.” Krêsnå amangsuli : ”Gampíl, yayi Prabu, pinanggíh íng wingkíng kémawón.” Prabu Krêsnå sukå íng galíh aningali pårå ratu íngkang sami pêpakan wóntên íng kadhatón, utawi pårå sêpúh íngkang sami sowan. Anuntên pamít íng Prabu Suyudånå badhé masanggrahan rumiyín. Prabu Suyudånå amanguli : ”Sumånggå íng karså, kakang Prabu, ratu bijaksånå íng sajagat.” Prabu Krêsnå amangsuli : ”Mugi mugi yayi Prabu amanggihå sukå, siyoåa padamêlan íngkang kulåa lampahi, wilujêngå íng kadadósanipún.“ Prabu Krêsnå sarêng sampú dumugi íng jawi, matúr dhatêng jawata sakawan : ”Kulå badhé masanggrahan rumiyín. Bénjíng énjíng kémawón kulå mratélakakên prêlunipún lampah kula mriki.” *** Prabu Krêsnå anjujúg panggénanipú íngkang bibi Dèwi Kunthi, lajêng anyungkêmi sampéyanipún Déwi Kunthi muwún, ciptaníng galíh prasasat kapanggíh kaliyan Pandhåwå. Tumuntên amratélakakên sêkêlíng galíh bab prakawis ingkang badhé kalampahan. Akathah pituturipún, amuríh lêstantuning lampah. Saking agêngíng prihatós, pangandikanipún pêgat pêgat kamóran pamuwun. Sarêng sampún têlas pituturipún, Prabu Krêsnå pamit badhé dhatêng pasanggrahan, ing griyanipún arjå Widura. Sarawuhipú íng ngriku, anuntên sêsaósan pasêgah kathah dhatêng. *** Saunduripún Prabu Krêsnå, Suyudånå apirêmbagan kaliyan íngkang rayi rayi, punåpå malíh kaliyan Adipati Ngawånggå, íngkang minångkå pangajêngíng damêl. Prabu Suyudånå sumêlang íng galíh, awít pasêgahanipú katampík dhumatêng Prabu Krêsnå; pangandikanipú : ”Sang Prabu íng Dwåråwati amêsti ngandhút wadi, déné ora karså dhahar pasugúhku. Hèh, Drusåsånå, åjå sirå kurang wêwékå marang ratu íng Dwåråwati, sirå diangati ati, kadang kadangmu kabèh tuturånå, sésúk pådhå amêndêmå barís. Åjå nganggo pinikír suwé suwé, wóng íng Dwåråwati banjúr ditumpêså baé, awít iku awakíng Pandhåwå, mêsthi angandút ålå, ora wurúng dadi mungsúh; samudånå angandút mêmanís!“ Sabibaríng pasamuan, sakatahíng Koråwå sami mantúk, pårå ratu tamu tuwín pinisêpúh sami kúndúr dhatêng pasanggrahanipún piyambak piyambak, Prabu Suyudånå kúndúr angadatón, têdhak datêng panggénanipún ingkang garwa Dèwi Banowati. Déwi Banowati amêthúk, lajêng dipú kanthi astanipú, malêbêt íng dalêm, tåtå sami pinarak. Pårå abdi èstri marak. *** Rêtnå Banowati galak ulat, manis pamulu, dêdêg sêmbådå, gorèh nangíng dadós íng pantês sartå bótên wóntên sarunipú. Anyêlih anyulalatå mindhak pêrakati, bêngís marêngut malérokå wêwah manís. Sanajan bótên ngagêm agêmå, ambómbróng kalúng kasêmêkan kémawón, inggíh pantês. Sabarang lêléwanipú amantêsi, Tanpå gåndå tanpå sêkar, suprandósipún arumipún angêbêki kadhatón ing Ngastinå. Kålå samantên srêngéngé angajêngakên sêrap, arindik lampahipún, kadós dèrèng tuwuk anggènipún anêningali rêrêngganipún kadhatón íng Ngastinå, émpèripún kadós anolih, kapéncút aningali rêtnå Banowati, tuwín pårå êstri ing kadatón. *** Sarawuhipún ing kadatón, Prabu Krêsnå kaaturan pinarak. Anuntên sakathahipún íngkang wóntên ing pasamuan sami lênggah atåtå. Prabu Krêsnåa tumêngåa, anuntên jawata sakawan tumêdhak, anåmå : Kanékaputrå, Janåkå, Råmå Parasu, Kanwå. Bisma akaliyan Drunå munjúk dhatêng Prabu Suyudånå, bilíh wóntên jawåtå têdhak. Suyudånå lajêng nyêmbah, déwå sakawan dipú atúri pinarak. Anuntên sami tåtå pinarak nunggíl pårå pinisêpúh. Wóndéníng pårå ratu nunggíl kaliyan sêsaminíng ratu, pårå satriyå nunggíl sami satriyå. Adangu kéndêl ingkang sami pinarakan. Anuntên Prabu Krêsna ngandikå : ”Paman Dêståråtå, laku kula mriki niki múng nêdya ngatutaké sanak, êmpún nganti ontên kang sulåyå, prajogå pådhå rukúna; yèn ngantiå pådhå kêkêrêngan, abungah síng bótên dhêmên. Sabarang rèh kulå, putrå andikå yayi Prabu íng Ngamartå sasêntanané anút mawón. Munggúh pagawéan sing kula lakóni niki, wít sakíng karsané yayi Prabu ing Ngamartå, anêdhå saparoné nagari ing Ngastinå.” Dêståråtå amangsuli : ”Sampún kasinggihan pangandikanipún anak Prabu, sakalangkúng prajoginipún.” Déwå sakawan anyambungi : ”Luwíh déníng patút rèhé Prabu Krêsnå, sakêcap bótên óntên síng luput, oléhé murih bêcik lan rakêté asêsanak.” Bisma, Drunå angguyubi pangandikanipú déwå sakawan. Namúg Prabu Suyudånå anyêtúng, ambasêngut, tumungkúl. Bótên angandikå sakêcap. Yåmåwidurå kaliyan Yuyutsuh anyambungi, såhå mrayogèkakên panantunipún Prabu Krêsnå, amuríh wilujêngíng sadayanipún. Ibunipún Prabu Suyudånå anåmå Déwi Gêndari, angandikå dhumatêng ingkang putrå sarwi amuwún : ”Prajogå turutên réhé anak Prabu ing Dwåråwati, åpå kang kókarêpaké luwíh såkå ing atut asêsanak?“ Prabu Suyudånå nolih dhatêng Sangkuni såhå dhatêng Drusåsånå, ambêkúh bótên ngandikå sakêcap. Karnå angèjêpi dhatêng Prabu Suyudånå kapuríh tindakå. Prabu Suyudånå mundúr sakíng pasamuan, Sangkuni kaliyan Drusåsånå íngkang andhèrèkakên. *** Lajêng andhawahakên amêpak dêdamêl. Koråwå satú saprajuritipún sampún mirantós, miwah kapal, råtå, gajah. sampú pêpak. Íngkang anyénåpaténi Arjå Sindurêjå, punikå íngkang minångkå andhêl andhêlíng pakèwêd. Lèr kidul wétan kilèn sampú jêjêl déníng baris. Dèwi Gêndari angutus Dêståråtå matúr dhatêng Prabu Suyudånå, ampún ngantós kagungan ambêk rodåparipakså, angèngètakên saruníng pratingkah anggènipún anilar tamu, Bótên dangu Radèn Sêtyaki dhatêng sakíng jawi, nyêmbah matúr dhatêng Prabu Krêsnå : ”Gústi, íng jawi jêjêl dêdamêl, badhé numpês panjênêngan dalêm. Pún Suyudånå saèstu awón manahipú. Koråwå kiwå têngên sampún mirantós sadêdamêlipún, sampún tåtå panggénanipún piyambak piyambak. Prajurít íngkang malêbêt íng kadhatón inggíh sampún kathah. Prabu Krêsnå sarêng miyarsakakên aturipún Sêtyaki, sakalangkúng dukanipún. Têdhak sakíng pinarakan, tindak dumatêng íng palataran, lajêng triwikråmå. Sariranipún sakêcap dadós agêng sarêdi, sampún kadós bêthårå Kålå kalanipún nêpsu, Sariranipún mêdal latu, karósan isèn isènipún tiyang sajagat tuwín íng Surålåyå, punåpå malíh panguwasanipún pårå déwå sadåyå, ngalêmpak wóntên sariranipún Prabu Krêsnå. Sampún ical warniníng manungså, asipat dênåwå, jumangkah anggêro sêsumbar. Sanalika bumi gónjing, toyaníng sagantên umób, isèn isènipún sami susah angambang. Prabu Krêsnåa saèstu yén titisipún Batårå Wisnu, kadugi anguntal bumi anggilút rêdi, Sêkatahíng dêdamêl íng ngalam donyå katêkêm wóntên íng astanipún. Koråwå satús sami mirís aningali, prajurit kêthèn sami kêkês, bótên wóntên sagêd wicantên, anggènipú nyêpêng dêdamêl sami anggrègèli. Druyudånå kaliyan Karnå mirís, anyiptå pêjah. Bismå, Drunå sami nangís, mêndhak mêndhak murugi Prabu Krêsnå, lajêng sami nyêmbah. Punåpå malíh jawåtå sakawan, sami angrêrêpå ngasíh asíh. Batårå Súrya énggal têdhak, íng ngawang awang kathah déwå katingal, sami andjawahakên sêkar. Batara Súrya angrêrêpå, pangandikanipú dhatêng Prabu Krêsnå : ”Hèh, Prabu Krêsnå, åjå kotutugaké nêpsumu, yèn kowé sumêdyå numpês Koråwå, sabålå nagarané amêsthi lêbúr kabèh ora ånå síng kari. Anangíng jagat tólihên sartå wêlasånå. Kapindhoné élingå punaginé Si Wrêkodårå lan Si Drupadi. Déné síng dadi punaginé Si Drupadi, salawasé urip ora gêlêm gêlúng gêlúng, yèn ora uwís kramas gêtihé Koråwå satús ånå íng paprangan. Yèn kóbanjúrnå nêpsumu, ora kalakón punaginé.” Sakathahíng Déwå sami nyêmbah dhatêng Prabu Krêsnå. Sang nåtå lajêng lilíh galihipún, ical íngkang dukå, sampún warni manungså malíh, lajêng wangsúl dhatêng pinarakanipún. Bismå kaliyan Drunå punåpå déné Rêsi Narådå sami ngrêrêpa. Prabu Krêsnå têdhak sakíng kadhatón tanpå pamit. Jawåtå sakawan sami sukå, tumut íng satindakipún. Sarêng dumugi íng jawi, déwa sami mantúk dhatêng kayjanganipún; Prabu Krêsnåa têdhak dhatêng panggénanipún Déwi Kunthi. *** Sarêng sampún kapanggíh kaliyan Déwi Kunthi, Prabu Krêsnå dipún dangu sarwi amuwún : ”Kaprijé, anak Prabu, munggúh íng lakumu, åpå tå olèh gawé, lan kapriyé íng kadadéané?” Prabu Krêsnå amangsuli : ”Pún Suyudånå lumúh atut ssanak. Bótên lilå nagari íng Ngastinå dipún têdhå sapalíh; kêdah lumampah karêbat íng pêrang.” Déwi Kunthi mangsuli; pangandikanipún pêgat pêgat : ”Yèn kåyå mêngkono karêpé Si Suyudånå, åpå manêh síng dipikír, múng adhimu Si Judhistirå baé warahånå, åjå aninggal kautaman, murungaké karêpé angrêbút nagara kang dadi wajibé. Wóng mati íng paprangan amargå nggoné angrêbút nagarané, amêsthi olèh swargå. Pomå wêkasku, anak Prabu, purihên sidané amangú pêrang.” Prabu Krêsnå matúr sandikå, nyêmbah pamit lajêng nitíh råtå kaliyan adipati Ngawånggå. Widurå sartå Sanjåyå, punåpå déné Yuyutsuh, sami andhérékakên. Sadangunipún lumampah, Prabu Krêsnå angrêmbagi dhatêng adipati Ngawånggå, yèn saèstu dadós pêrang, kapurih angilonånå Pandhåwå. Nangiíg Adipati Ngawånggå bótên purún, kêdah angilóni Koråwå, awít kålå rumiyín sampún apunagi, badhé angabên kadigdayan kalijan Dananjåyå. Sarêng lampahing råtå sampún dumugi sajawiníng kithå, Adipati Ngawånggå pamít, têdhak sakíng råtå. Lajêng amanggihi ingkang ibu, Déwi Kunthi. Íngkang ibu andangu sarwi ambrêbês mili : ”Sakonduré kakangamu, anak Prabu Krêsnå, amêkas apa mênyang kowé ?“ Adipati Ngawånggå matúr : ”Kulå dipún puríh késahå saking nagari ngriki. Manawi saèstu dadós pêrang, kula dipún rêmbagi angilonånå Pandhåwå.” Déwi Kunthi amanguli : ”Rêmbúg mêngkono iku luwíh déníng bêcik, prajogå koturút, dadi kowé kumpúl karo sadulur sadulurmu. Awít panggonan utamaning pati iku íng pêrang Bråtåyudå. Mati uríp bêcik kowé nunggal sadulurmu dhéwé.” Dèwi Kunthi anggênipún ngatag íngkang putrå sarwi muwún. Adipati Ngawånggå matúr : ”Ibu, yèn satriyå linuwíh amêsthi ngêkahi wicantênipún íngkang sampún kawêdal. Anêmahånå sakít utawi pêjah, amêsthi bótên purún ngingkêdi. Punagi kulå sampún kawêdal, badhé angabên kadigdayan kaliyan pún Janåkå. Aliyå sakíng punikå, kula sampún kalindihan sihipún Prabu Druyudånå. Yèn kulå kirangå panarimå, dadós cacad agêng, kalêbêt satriyå urakan, bótên kéngíng dadós paupinipún pårå satriyå utawi pårå adipati.” Dèwi Kunthi sangêt anggènipú amuwún, awít íngkang putrå bótên nurút wulangipún, kêkah íng karså badhé angibóni Koråwå. Adipati Ngawånggå nyêmbah, pamít, lajêng kundúr. |