4. ÅNGKÅWIJÅYÅ PÊJAH DIPÚN KRUBUT KORÅWÅ.
|
 Íngkang pinanggíh rêmbagipún pårå Koråwå, Drunå kadamêl sénapati. Sadalu punika kithå íng Ngastinå jawah dêrês, rah mili dhatêng pasanggrahan. Pårå ratu pårå adipati tuwín pårå satriyå sami sukå bingah, awít punikå pratåndå badhé unggúl pêrangipún. Sadalu Koråwå bótên tilêm. Énjíngipún bódól. Drunå íngkang nyénåpatèni, gumêrah swaraníng gångså, amór surakíng bålå kadós swaraníng galudhúg. Lampahíng bålå dumugi íng Têgal Kuru lajêng sami mírantós. Pandåwå dèrèng salín gêlaripún, taksíh Garudå nglayang.
Korawa gêlaripún Gajahmêta. Suyudånå wóntên íng githók akanti aryå Sindurêjå kaliyan adipati Ngawånggå. Koråwå satús íngkang minångkå gadhíng, dadós sèkêt sisíh. Kajawi balanipun, íngkang minångkå têlalé Prabu Bågådênta, anitíh gajah sarwi mandi gådå. Sénåpati Drunå íngkang minångkå sirah. Sarêng majêng badhé tanglêt, cíptaníng manah bótên sumêdyå mundúr.
***
Pangangsêgipún bålå Pandhåwå såhå bålå Koråwå kadós sagantên kêkalíh pêthúk pêthúkan, gumêrah swaraníng góng sartå bèri, surakíng bålå kadós ampuhan, amór swaraníng gêlap. kadós ambêngkah langít. Pandhåwå lajêng angêbyuki gêlaripún sénapati Drunå, Radén Dananjåyå anglêpasakên jêmparíng, wêdalipún ambrubul, andawahi bålå Koråwå. Radèn Wrêkodårå inggíh anglêpasakên jêmparíng, pintên pintên Koråwå íngkang pêjah kadhawahan jêmparíng. Radén Wrêkodårå lajêng angamúk kaliyan gådå, katah bupati íngkang pêjah kagådå. Gêlar Gajahmêta risak, gantingíng gêlar gusís, íngkang wóntên íng sirah busêkan. Prabu Bågådêntå íngkang minångkå talaléníng gêlar anilar sénåpati, majêng amandhi gådå. Karnå akaliyan Jåyådråtå kantún. Prabu Bågådêntå wau anglangkungi sêktinipún, gajahipún katujahakên kapalíng ratanipún radén Janåkå, lajêng anyawatakên gådå, Radên Janåkå íngkang dipún angkah, kéngíng jajanipún, dhawah kalêmpêr gumulíng wóntên íng råtå. Prabu Krêsna énggal anulungi, radén Janåkå dipún usap íng sêkar Wijåyåkusumå, lajêng êngêt anyandak langkap, anglêpasakên jêmparíng, kéngíng Prabu Bågådêntå sasrati gajahipún, sarêng pêjah tigå pisan. Anuntên Pandhåwå sapunggåwå satriyanipún sami ngêbyuki, Wrêkodårå ngamúk kaliyan gadanipún. Barisíng Koråwå bibar sadåyå. Sarêng dalu íngkang pêrang sami mundúr dhatêng pasanggrahanipún piyambak piyambak. Koråwå sadalu sami sêdhíh.
***
 Énjíng têngårå mungêl, amór kaliyan ungêlíng têtabuhan sanêsipún. Prabu Suyudånå abusånå, ngagêm makuthå murúb déníng sêsotyå. Wêdalipún sakíng kithå kadhèrèkakên íng pårå adipati. Swaraníng bålå kadós rêdi jugrúg, sadåyå sampún sami rumantós, angajêng ajêng dhatêngíng mêngsah.
Drunå matúr dhatêng Prabu Suyudånå : “Bilíh anak Prabu karså ngénggalakên tumpêsipún Pandhåwå, pún Janåkå kapuríh sagêdå pisah kaliyan pún Wrêkodårå, laminé sadintên kémawón. Manawi sadèrèk kêkalíh punikå bótên kapisahakên, Pandåwå bótên sagêd risak tuwín bótên sagêd pêjah.”
Prabu Gardapati sumambúng : “Bilíh mêkatên kulå íngkang badhé nyumbari pún Janåkå, supadós sampún sagêd nunggíl kaliyan barís agêng.”
Pinanggihíng rêmbag, Sangkuni kaliyan Wrêsåyå íngkang badhé nyumbari Radèn Wrêkodårå. Anuntên barís bódól, andalêdêg lampahipún. Gêlaripún bótên éwah kadós wingi, taksíh Garudhå anglayang .
Pangangsêgipún barisíng Pandåwå kaliyan barisíng Koråwå kadós sagantên kêkalíh apêthukan. Prabu Gardapati nitíh gajah mangidúl, amurugi radén Dananjåyå. Sêsumbaripún : “Hêh, Dananjåyå, yèn kowé prajurít têmênan, amêsti nglêgani karêpíng mungsúh. Ayo pådhå pêrang ånå pinggiríng gunúng kånå, ora ånå kang ngéwuh éwuhi, tutug íng sakarêp karêp. Yèn kowé ora anuruti, amêsti dudu prajurít têmênan. Aku ratu íng Kapitu, jênêngku Gardapati, kang wís misuwúr íng kawantêrané.”
Lampahipún Prabu Gardapati sabalanipún sampún dumugi sukuning rêdi. Radèn Dananjåyå mirêng dipún sumbari, anusúl lampahipún Prabu Gardapati, numpak råtå kaliyan Prabu Krêsnå, balanipún inggíh tumút mangidúl.
Anuntên Radén Wrêsåyå anyumbari radén Wrêkodårå : “Hèh, Wrêkodårå, yèn kowé nyåtå lanang, ayo pêrang karo aku ånå pinggiríng sagårå, supåyå åjå ånå kang ngrégoni, tutugå angadu kasêktèn.”
Radèn Wrêkodårå bótên tahan mirêngakên dipún sumbari, atilar barís, lumampah mangalèr angutu. Drunå sumêrêp yén radén Dananjåyå mangidúl, radén Wrêkodårå mangalèr, lajêng anyalini gêlar, anåmå Cakraníng Swandånå, anyiptå bótên kéngíng dipún risak íng mêngsah. Karnå kaliyan Karpå íngkang minångkå suku, aryå Jayadråtå såhå pårå adipati íngkang minångkå kupíng, Prabu Suyudånå íngkang minångkå buntút.
Pandåwå aningali Koråwå salín gêlar, sartå pisahipún Radèn Wrêkodårå kaliyan Radèn Dananjåyå, manahipún maras íng sawatawís. Prabu Yudístirå lajêng dhawah animbali Radèn Abimanyu, badhé andikakakên ngrisak gêlaríng Koråwå. Wóndéníng íngkang kautús animbali, Radén Gatutkåcå.
Radén Gatutkåcå dumugi íng pasanggrahanipún Radén Abimanyu, têmbungipún : “Adi, kowé ditimbali íng sang nåtå, bakal kakarsakaké angrusak gêlaríng Koråwå. Satindaké kangjêng paman, mangidúl apêrang lan Gardapati ånå sikilíng gunúng, ora ånå kang duwé cåkrå, múng kowé dhéwé, iyå iku kang sayogå ginawé angrusak gêlaríng Koråwå.”
Dèwi Siti Sundari garwanipún radén Abimanyu, mirêng pangandikanipún Radèn Gatutkåcå, sangêt prihatósipún. Awít sampún kawêlíng dhumatêng íngkang råmå, íng sadintên punikå sampún ngantós sukå yén Radèn Abimanyu badhé mêdal dhatêng paprangan. Sakíng kèwêdan såhå susahíng galíhipún, angantós bótên sagêd ngandikå, amêgêng waspå muwún salêbêtíng galíh, nangíng ajríh yén amambêngånå tindakipún ingkang råkå, ilå ilå garwanipún íng satriyå, sampún ngantós awrat tinilar pêrang.
Radèn Abimanyu dandós, Dèwi Siti Sundari amrayogêkakên íngkang råkå pamít dhumatêng garwanipún Prabu Krêsnå.
Abimanyu miturút. Pamít dhatêng garwanipún Prabu Krêsnå sartå dhatêng íngkang ibu piyambak. Sarêng sampún lajêng mangkat badhé amêdali pêrang. Sadhatêngé ngarsanipún íngkang uwå Prabu Yudístirå, anyungkêmi sampéyanipún. Dhawahipún sang nåtå : “Kulup, Koråwå íng saiki salín gêlar Cåkråbyuhå, iku rusakên.”
Abimanyu matúr sandikå lajêng mangkat. Anuntên masang gêlar Supiturang, Druståjumênå minångkå pucukíng supít têngên, Gatutkåcå kiwanipún, Sêtyaki minångkå cangkêm, Prabu Darmaputrå minångkå sirah, pårå ratu sami wóntên íng wingkíng, Abimanyu panggénanipún wóntên íng sêsungút.
Sarêng sampún dadós gêlaripún, tuwín Koråwå sampún rakít sadåyå, sanalikå pêtêng ndhêdhêt. Pandhåwå lajêng ngangsêg. Pangiridipún Radén Abimanyu. Gumêrah suwaranipún íng kêndhang, góng, bèri tuwín surakíng bålå, kadós ambêlahnå langít. Pandhåwå kaliyan Koråwå sarêngan sami angêrapakên kapal, swaranipún punggåwå íngkang numpak gajah utawi råtå amór kaliyan surakíng bålå, kadós gêlap.
Radèn Abimanyu mênthang langkap, anglêpasakên cåkrå, andawahi Koråwå. Risak gêlaripún Cåkråbyuhå kathah íngkang pêjah. Sakantunipún sami ngungsi dhatêng panggénanipún Prabu Suyudånå ajríh íng pamukipún Abimanyu íngkang minångkå sêsungút, angiríd bålå Pandåwå ambêk purún sartå sêkti.
Radén aryå Jayadråtå énggal anangkêbi. Barisíng Pandhåwå tugêl. Abimanyu katangkêban, lajêng dipún karóyók íng Koråwå katah, anåmå Sudargå, Sudarmå, Wiryåjåyå, Susénå, Satrujåyå, Jayasêkti, Jåyåwikå, Jåyådarmå, Upåcitrå, Carucitrå, Citrådarmå, Citråsénå, Citraksi, Citrådirgantårå, Citråmurti, Citråwicitrå , Suråsudirgå, Dirgåsurå, Yutayuni, Yutåyutå, Sénåcitrå, Durgåamóng , Durgåpati, Durgåangså, Darmå, Durgåntå, Durgantårå, Darmayudå, Yudåkarti, Dursåsånå, Sindurêjå, tuwín Radén Lêsmånåkumårå putrå íng Ngastinå, punåpå malíh Kartåsutå, Sadåyå sami tumút angêpang radén Abimanyu. Anuntên Kartåsutå dipún jêmparíng dhatêng Radèn Abimanyu, kéngíng lajêng pêjah. Sakíng sangêtíng pamukipún Radèn Abimanyu, bótên rumaós ajríh dipún karubut íng pêrang. Sêcasråwå inggíh pêjah déníng jêmparíng.
Anuntên putrå íng Ngastinå íngkang nåmå Radén Lêsmånåkumårå anglêpasakên jêmparíng, íngkang dipún angkah Abimanyu. Abimanyu malês anjêmparíng, Lêsmånåkumårå kéngíng jajanipún lajêng pêjah. Abimanyu sangsåyå wuru íng pangamukipún, Mênêngah dhatêng panggénanipún Prabu Suyudånå, sartå anglêpasakên jêmparíng kathah.
 Sindurêjå sarêng aningali yén putrå íng Ngastinå pêjah
déníng pangamukipún Abimanyu, sumêdyå apulíh gêtíh akaliyan Prabu Suyudånå. Lajêng anglêpasakên jêmparíng. Abimanyu kéngíng, anuntên Koråwå íngkang kathah kathah tumút anglêpasakên jêmparíng, sakíng kiwå sakíng têngên dipún kêrêpi panjêmparíngipún, bótên wóntên íngkang nglêpati. Abimanyu kêtatón íng jåjå, íng gigír, bau walikat, ulå ulå tuwín wêntís, nangíng bótên mirís. Lampahipún sangsåyå manêngah, cíptaníng galíh, sarêngå pêjah wóntên íng paprangan kaliyan Prabu Suyudånå. Kålå samantên kathah kapal utawi råtå íngkang rêmuk kéngíng íng jêmparíng.
Abimanyu amêntang langkap, langkapipún tikêl. Wóndéné jêmparingíng mêngsah bótên kêndhat kêndhat andawahi, kadós upaminipún jawah. Pangraósipún Abimanyu kadhawahan íng jêmparíng kadós dipún garuti íng tiyang éstri. Abimanyu ngiwå nêngên anyandhak jêmparíng íngkang sami dhawah; tandangipún Abimanyu anggênipún kaképang sartå kajawahan jêmparíng, kadós apêpanggihan kaliyan prawan. Sariranipún ajúr déníng tatu. nangíng bótên sumêdyå mundúr, bótên éwah íng kapurunanipún.
Abimanyu angandikå : ”Hèh, Koråwå, åjå gugup olèhmu amríh patiku, mångså aku angingkêdånå. Yèn trahíng Pandhåwå. dikèhånå íng tatu bungah anêmu pati, wís patuté satriyå mati dikarubút íng pêrang.”
Abimanyu pêgat pêgat sêsumbaripún, bótên kaur anariki jêmparíng íngkang andhawahi sariranipún. Susun timbún kadós kambêngan wóntên íng jåjå, jêmparíng íngkang tumancêb íng jåjå kalíh íng lambúng kadós sêkar kantíl ginubah.
Rêbahipún íng råtå maník kalumut déníng rah, kadós angús awór atal, Maripatipún Abimanyu kêrêp kéngíng íng jêmparíng, alindri tiningalan. Mustakanipún upami kadós sêkar kanigårå, kalíh sêkar sumarsånå, karêbat íng ngakathah badhé dipún anggít. Jajanipún kadós tunjung mêkar. Sédanipún satriyå anthèk wantêr adamêl ngêrêsíng manah. Sanalikå grimís; kathah kombang íng ngawang awang kadós badhé angangkali sêkar.
Prabu Yudístirå sumêrêp bilíh Abimanyu pêjah dipún karubút íng mêngsah. Sêtyaki, Gatutkåcå, Druståjumênå, sumêdyå pulíh gêtíh, anarajang gêlaríng Koråwå, tandangipún kadós anggégé pêjah, angontragakên bumi, Darmåputrå kaliyan Påncåwålå, putrå íng Ngamartå, sami ambiyantóni. Raménipún íng pêrang ngantós busêkan. Anuntên kasapút íng dalu, bubar íngkang sami pêrangan. Koråwå sami bingah bingah.
***
 Kacariyós radén Dananjåyå íngkang pêrang wóntên sukuníng rêdi, dipún êmóng íng Prabu Krêsnå, aramé anggénipún pêrang.
Prabu Gardapati sampún pêjah, anuntên sami bibaran mantúk. Dumuginipún íng pasanggrahan, Radèn Dananjåyå mirêng tangís. Sasêntananipún íngkang sakíng ibu tuwín råmå, punåpå malíh garwanipún kêkalíh, Déwi wårå Sumbådrå kaliyan wårå Srikandi, tuwín putri íng Wiråtå Déwi Utari, íngkang sawêg ambóbót wolúng wulan, sami amuwún sartå angadhúh. Akathah pasambat kamirêngan wóntên íng pasanggrahan, aramé kadós ungêlíng pêksi gagak. atêngipun radèn Dananjåyå sarêngan kaliyan Prabu Krêsnå, såhå radèn Wrêkodårå, íngkang pêrang wóntên pinggiríng sagantên. Mêngsahipún íngkang nåmå Wrêsåyå sampún pêjah. atêngipún sarêngan sakíng lèr sartå sakíng kidúl.
Radên Dananjåyå sarêng midhangêt yèn putranipún pêjah.sangêt anggènipun supé. Prabu Krêsna amituturi, pangandikanipún : ”Yèn satriyå kasêkêlan awít kapatèn anak, sudå dêrajaté sartå kasiku íng déwå kang linuwíh.
Radèn Dananjåyå mirêng pangandikanipún Prabu Krêsnå lajêng nyêmbah, anyuwún pangapuntên. Anuntên nyungkêmi sampéyanipún Prabu Yudhístirå, aturipún : Kadóspundi, gusti, nalaríng pêjahipún Abimanyu?“
Prabu Yudístirå amangsuli pangandikå : ”Patiné anakirå, awít anglêbóni gêlar Cakråbyuhå, katangkêban déníng Sindurêjå. Sanak sanakirå pådhå pulíh gêtíh, si Druståjumênå, Si Gatutkåcå lan Si Sêtyaki barêng íng pangamuké, angarah patiné Si Sindurêjå, nangíng ora kênå. Åpå déné síng mati déníng anakirå : Si Lêsmånåkumårå, Si Kartåsutå lan Sêcåswårå. Pangamuké sanak sanakirå olèh pêpati pirang pirang, múng Si Sindurêjå kang lupút.
 Dananjåyå lajêng jumênêng apratígnyå: ”Kawulå apunagi. bilíh pún Sindurêjå íng sadintên bénjíng énjíng bótên pêjah déníng kawulå, Sóntênipún kawulå óbóng.”
Prabu Suyudånå tuwín sakathahíng Korawa mirêng pratignyanipún radén Dananjåyå, anuntên Sindurêjå kadhawahan mantúk. Íng sadintên bénjíng énjíng kapêngíng mêdal mêdal, bilíh srêngéngé dèrèng sêrap, sartå dipún puríh amêmujå anyuwún sawabíng kaki, íngkang nåmå bagawan Sêmpani, amuríh wilujêngipún. Punåpå malíh jêmparíng anggènipún angsal sakíng Abimanyu kapuríh anganggéyå, sartå amujåå supadós wêwah kasêktènipún.
***
 Kacariyós Prabu Suyudånå akaliyan íngkang garwå Dèwi Banowati, sangêt íng prihatós sartå pamuwunipún, awít sakíng pêjahíng putrå íngkang nåmå Lêsmånåkumårå. Salêbêtíng kadatón ramé déníng tangís, nangíng Prabu Suyudånå wêkasan lêjar galihipún, kaèngêtan pratignyanipún radèn Dananjåyå, anggènipún badhé óbóng. Milå Sindurêjå dipún rêkså sampún ngantós manggíh tiwas. Anuntên Koråwå sami sukå sukå, anyiptå yèn radèn Dananjåyå badhé pêjah íng sadintên bênjíng énjíng.
Prabu Yudístirå sasêntananipún sami prihatós sangêt. Íng sapêjahipún Abimanyu, Dèwi Sitisundari badhé óbóng tumuntên, ambélani íngkang råkå. Nangíng pårå santånå sami anggéndóli, awít pårå agêng agêng dèrèng gilíg íng rêmbag, nggènipún damêl upayaníng pêrang. Wóndéníng Dèwi Utari, putri íng Wiråtå, bótên kéngíng ambélani íngkang råkå, yèn dèrèng laír wawratanipún.
Prabu Krêsnå angandikå dhatêng Radén Dananjåyå : “Hèh, adi, kapriyé saiki, Koråwå wís angrungu punaginirå, olèhirå arêp amaténi Si Sindurêjå. Si Sindurêjå amêsthi dirêkså, ora dililani mêtóni pêrang, supåyå kalakónå ubayanirå.”
Dananjåyå matúr : ”Mångså bóróngå panjênêngan dalêm.”
Prabu Krêsna angandikå : ”Munggúh saraté, adi, lêstariné kang sirå angkah, iyå namúng mêmujåå, supåyå wêruhå karsaníng déwå kang wêrít wêrít.”
Dananjåyå matúr malíh : ”Kulå sandikå anglampahi pitêdah dalêm.”
Prabu Krêsnå anyambungi : ”Bésúk yèn sirå pêrang, kagunganíngsún råtå sirå anggoå, råtå iku duwé pangguwåså, pangiridé jaran papat. Síng ngarêp aran Si Ciptåwélåhå lan Abråpúspå, síng buri Si Sukåntå lan Sénå. Déné panguwasané, sanupaníng gêgaman ora ånå angênani, lan sirå íngsún paringi góng, jênêngé si Påncåjannyå, iku íng bésúk ésúk åjå adóh karo kowé. Sirå anganggoå panah cåkrå. Panahirå Si Pasopati sirå tamaknå mênyang Si Sindurêjå. Kåyå iyå íng sadinå sésúk patiné, sanajan abót sanggané, awít bapakné kang aran bagawan Sêmpani lagi tinarimå sêmadiné íng déwå kang linuwíh, éwådéné atasnå kalawan pujanirå íng sawêngi iki síng abangêt. Suwunên íng patiné Si Sindurêjå, mbókmanåwå lupút pêthèkku, lah mårå nyataknå mujåå dèn mêsu.”
Radèn Dananjåyå nyêmbah, késah sakíng ngarsanipún Prabu Krêsnå, lajêng sêmadi, angêningakên cíptå, ngicalakên angênangên gangsal prakawís, sampún prasasat pêjah salêbêtíng gêsang. Bótên antawís dangu Sang Hyang Jagatnåtå angatingali, namúng watês sangandhapíng jånggå kémawón, sapangandhap bótên katingal. Pangandikanipún Sang Hyang Jagatnåtå : “Hèh, Dananjåyå, racutên pujanirå, patiné Si Sindurêjå íngsún lilakaké, awít såkå íng panyuwúnirå. Panahira Si Pasopati sirå tamaknå, ratané Si Krêsna sésúk sirå anggoå. Karo déné góngé kang aran Si Påncåjannyå åjå adóh karo sirå.”
***
Radén Dananjåyå sampún luwaran anggénipún sêmadi, anjujug panggénanipún prabu Krêsnå. Atúripún : “Bótên, wóntên íngkang sisíp pangandikå dalêm, tètès kaliyan wangsitipún sang Hyang Jagatnåtå, bótên sulåyå sarambút.”
Prabu Krêsnå mésêm angandikå : “Ayo, adi, énggal pådhå angatêr marang Si Siti Sundari, kang arêp mati bélå.”
Kacariyós Déwi Siti Sundari, sampún dandós angagêm busånånipún pêjah, badhé ambélani íngkang råkå, sadangunipún angimur Dèwi Utari, íngkang kilayu badhé tumút bélå pêjah.
Sarèhníng rêmbulan sampún inggíl, Déwi Siti Sundari kasêså, pangandikanipún dhatêng Déwi Utari : “Kowé iku lagi mêtêng, ora kênå ambélani bojomu. Såpå síng nyatúr kowé angarani wêdi bélå, ora orané ånå wóng ngrasani. Kajåbå såkå íng iku, bélané wóng lagi mêtêng ora pakolíh, malah anêmu doså, têtélå yèn kowé lagi mêtêng wolúng sasi. Wís kariå, aku pamít bakal mênyang pancåkå pabélan.”
Dèwi Utari amangsuli, pêgat pêgat pangandikanipún: “Tuturå mênyang Si Abimanyu, yén bangêt prihatínku, awít digéndhóli déníng pårå ratu, ora kalilan mèlu mati, bélå munggah íng pancåkå, sabab wêtênganaku durúng laír, ingaran nêmu dukané déwå kang linuwíh. Déné cíptaku, sakíng bangêt
íng trêsnaku, múng bisåå milu mati, mugå mugå åjå ngantiå lawas. Pomå tutúrnå, yên bangêt íng pangêsahku, múng angajap énggalå runtúng runtúngå ånå íng Indrålokå karo Si Abimanyu. Yågéné têkå sarênti, aku ora biså ambarêngi lakumu.‘‘
Sarêng Dèwi Utari sampún lipúr, Dèwi Siti Sundari lajêng lumampah badhé pamít dhatêng råmå ibunipún. Sangêt andadosakên prihatosipún íngkang sami dipún pamiti, ngantos botên sagêd angandikå. Sarêng sampún, Dèwi Siti Sundari lumampah datêng pêpêrangan, panggénaníng layonipún íngkang råkå, lajêng kabêsmi sarêng kaliyan Dèwi Siti Sundari. Íngkang sami anjênêngi pambêsminipún sampún sami wangsúl. Rêmbúlan sampún andhap, sêmunipún kados asíh dhatêng íngkang sédå bélå. |
