Ki-demang.com : Centhini

Ngundhuh Serat Centhini PDF

ngundhuh-serat-centhini

Kaca Ngajeng

kaca-ngajeng

Ringkasan Serat Centhini

ringkasan-serat-centhini

Resensi / Ulasan Serat Centhini

resensi-serat-centhini

Pupuh Surat Centhini

pupuh-surat-centhini-01
pupuh-surat-centhini-02
pupuh-surat-centhini-03
pupuh-surat-centhini-04
pupuh-surat-centhini-05
pupuh-surat-centhini-06
pupuh-surat-centhini-07
pupuh-surat-centhini-08
pupuh-surat-centhini-09
pupuh-surat-centhini-10
pupuh-surat-centhini-11
pupuh-surat-centhini-12

    Jumlah Pengunjung

0434692
Hari ini     :Hari ini :92
Kemarin     :Kemarin :69
Minggu ini   :Minggu ini :158
Bulan ini   :Bulan ini :3321
s/d hari ini   :s/d hari ini :434692
Kunjungan Tertinggi
01-10-2023 : 1327
Pengunjung Online : 26

Kontak Admin.

email-kidemang

Resensi Serat Centhini Jilid 05

 

05

(05) Resensi Serat Centhini Jilid 05
(Bahasa Indonesia)

Jilid 1 - Kaca : 5

6. Kulup wus padhang tyasingsun |

datan sumêlang ing ati |

sira kariya raharja |

têtêpa (ng)gonmu mêngkoni |

batihmu para sudagar | isining asramèng Giri ||

7. Têmbe ing sapungkuringsun |

sakèhe dunyarta mami |

sidhêkahna kang warata |

pêkir miskin anak yatin |

lawan tukokna amanat | kaji mring Mêkah nagari ||

8. Poma kulup wêkasingsun |

Ni Samboja nulya lalis |

sawusira binêrsiyan |

layon kinubur tinunggil |

lan raka Kyai Samboja |

ing mangkya titiyang Giri ||

9. Lastantun pamundhinipun |

ing gusti Jêng Sunan Giri |

samya kapanjingan iman |

nglampahi sarengat Nabi |

ngibadah andarus Kur'an | kathah kang iyasa masjid ||

10. Gêmah arjane kalangkung |

tan ana kang laku juti |

samya cêkap nyandhang mangan |

adoh ingkang dadya miskin |

têntrêm ciptane raharja |

wong ngamanca kathah prapti ||

11. Kabanjur tan arsa mantuk |

kalajêng wisma ing Giri |

raja pandhita Sètmata |

jujuluk Susunan Giri |

Gajah Kadhaton minulya |

kawêntar ing liya nagri ||

12. Miwah wus pinundhut mantu |

ing Suhunan Ngampèlgadhing |

dhinaupkên lan putrinya |

Nyai Agêng Ratu nami |

atut dènnya palakrama |

lêstantun ngantya sisiwi ||

13. Wowolu èstri myang jalu |

Nyi Agêng angrumiyini |

kondur maring rahmatolah |

layon sumare anunggil |

marasêpuh èstri priya |

garwa putra gung prihatin ||

14. Sigêg gantya kang winuwus |

Brawijaya Narapati |

mirêng pawartos sanyata |

ing mangkya Susunan Giri |

linulutan sakèh janma |

nungkul tan kalawan jurit ||

15. Sang prabu utusan gupuh |

Gajahmada kyana patih |

kinèn lumampah priyangga |

mukul prang Giri Garêsik |

tan cinatur lampahira |

wus prapta jajahan Giri ||

16. Gègère kadya pinusus |

kang katrajang samya ngili |

minggah kadhaton Prawata |

Jêng Sunan Giri marêngi |

anyêrat manêdhak Kur'an |

kagyat mirêng suwaraning ||

Jilid 1 - Kaca : 6

17. Tiyang alok mungsuh rawuh |

sumêdya ngrisak ing Giri |

kalam ingkang kagêm nyêrat |

anulya binucal aglis |

andodonga ing Pangeran |

sinêmbadan ing sakapti ||

18. Kalam lajêng dadya dhuwung |

cumlorot ngamuk pribadi |

pra wadya ing Majalêngka |

kathah ingkang angêmasi |

sakantune kang palastra |

pra samya lumayu (ng)gêndring ||

19. Mantuk marang Majalangu |

sawusira mêngsah gusis |

dhuwung wus wangsul pribadya |

sumèlèh ing ngarsanèki |

panyêratan sang pandhita |

sarta akukuthah gêtih ||

20. Kagyat risang amanêngkung |

miyat dhuwung kuthah gêtih |

dahat panalangsanira |

dyan dodonga mring Hyang Widdhi |

mugi Allah ngapuntêna |

solah amba ingkang sisip ||

21. Sang pandhita ngandika rum |

marang ing wadyanirèki |

kabèh padha piyarsakna |

myang anêksènana sami |

katgèki sun wèhi aran |

si Kalammunyêng prayogi ||

22. Sakèh wadya saur manuk |

wus samya kalilan mulih |

mring wismane sowang-sowang |

lêstantun asramèng Giri |

jumênêngnya Jêng Susunan |

Prabu Sètmata linuwih ||

23. Gêmah arjane kalangkung |

saya wêwah wadyanèki |

tan ana kang kasangsaya |

nahan wus antara lami |

Sunan Giri nandhang gêrah |

kaparêng praptaning takdir ||

24. Kundur mring rahmatolahu |

gumêr tangis ing jro puri |

wandu wandawa sungkawa |

layon sawusing barêsih |

sinarèkkên nora têbah |

sangking padalêmanèki ||

25. Sedanira tilar sunu |

sadasa kakung lan putri |

kang kalih sang king ampeyan |

Pangran Pasirbata nênggih |

kalawan Siti Rohbayat |

wowolu sangking padêmi ||

26. Kasêbut Nyai Gêng Ratu |

putra sêpuh sinung nami |

Ratu Gêdhe ing Kukusan |

nulya Sunan Dalêm nênggih |

katrinira apanêngran |

Susuhunan Têgalwangi ||

27. Catur Nyi Gêng Saluluhur |

panca Sunan Kidul nênggih |

Ratu Gêdhe Saworasa |

Sunan Kulon kang sumêndhi |

Sunan Waruju ragilnya |

wau ta ingkang winardi ||

Kacara 1 : 7

28. Sasampunira pangubur |

kumpul para wadya Giri |

angrêmbag ingkang gumantya |

mandhirèng Susunan Giri |

pra wadya wus golong rêmbag |

Sunan Dalêm kang gumanti ||

29. Gya ingangkat ajujuluk |

Sunan Giri kaping kalih |

Susunan Giri Kadhatyan |

garwa kakalih padêmi |

tan mashur ing panjênêngan |

Jêng Sunan wus praptèng jangji ||

30. Kundur mring rahmatolahu |

ugi sumare ing Giri |

atilar putra sadasa |

(m)bajêng Sunan Sedamargi |

panênggaknya apêparab |

Sunan Giri Prapèn Adi ||

31. Tri Nyi Gêng Kuruganngurun |

Nyi Gêng Ngulakan kang sukci |

Pangran Lor Pangran Dhêkêt sad |

Pangran Bongkok nulya Nyai |

Agêng Waru arinira |

Pangeran Bulu sumêndhi ||

32. Wragil Pangran Sedalaut |

paripurna kang wus swargi |

rêmbag kang yoga gumantya |

kêmpal sakèhe kang dasih |

Sunan Parapèn ingangkat |

linuwih lir eyang swargi ||

33. Mandhirèng Giri Kadhatun |

jujuluk maksih lêstari |

Sunan Giri Prapèn dibya |

suyut kang wadya gung alit |

kawêntar ing liyan praja | tan pêgat kadya ing nguni ||

 

3. Mêgatruh

1. Ya ta wau sang prabu ing Majalangu |

sampun amiyarsa warti |

lamun Sunan Giri Prabu |

Sètmata wus angêmasi |

mangkya wayahe gumantos ||

2. Ajujuluk Sunan Prapèn Giri luhung |

lalajone kadya nguni |

sang wiku tan arsa nungkul |

marang nagri Majapait |

dadya sru bêndu sang katong ||

3. Dhawuh maring Ki Gajahmada nindya nung |

miwah kinanthèn pra siwi |

angirid wadyabala gung |

kinèn ngrabasèng ing Giri |

wus samapta nulya bodhol ||

Jilid 1 - Kaca : 8

4. Sunan Prapèn wus mirêng badhe ginêmpur |

mring sang prabu Majapait |

wus budhal carakèng prabu |

kya patih myang rajasiwi |

balane lir samodra rob ||

5. Sunan Prapèn sampun sanega ing pupuh |

karsanira nanggulangi |

mring carakèng Majalangu |

tan dangu mêngsah kaèksi |

nulya pinapak prang popor ||

6. Wadya Giri kasoran ing yudanipun |

kathah ingkang nandhang kanin |

tanapi tumêkèng lampus |

Sunan Prapèn angoncati |

sagarwa putra wus lolos ||

7. Lajêng ngungsi maring sapinggiring laut |

binasmènan kitha Giri |

sadaya wus dadya awu |

rajabrana dènjarahi |

rajaputra tindak alon ||

8. Dhumatêng ing astananira sang wiku |

Sunan Giri kang wus swargi |

ingkang rumêksa ing kubur |

tyang kakalih samya dhêngkling |

rawuhe sang prawira nom ||

9. Para wadya dhinawuhan kinèn (n)dhudhuk |

gya tumandang sagung dasih |

halate sang maha wiku |

cihnaning wali linuwih |

singa cêlak anggaloso ||

10. Kalesedan sambat ngadhuh-adhuh lampus |

kang kantun kalangkung giris |

bramantya sang rajasunu |

tumandang pribadi ajrih |

merang lamun tan kalakon ||

11. Dadya dhawuh marang tyang kalih kang tunggu |

kinèn andhudhuk dèn aglis |

binilaèn yèn tan purun |

pasthi tumêkèng ing lalis |

kinarya coban kris waos ||

12. Tyang kakalih tan suwala nulya (n)dhudhuk |

dupi prapta blabak jati |

tutuping tabêlanipun |

binuka saking sakêdhik |

nulya ana ingkang miyos ||

13. Warni kombang tan petungan kathahipun |

mabur ngèbêki wiyati |

maniyub lir langit rubuh |

nêmpuh wadya Majapait |

dènnya nanggulang pakewoh ||

14. Pinarjaya tan keguh ngêntub pikantuk |

bingung wadya Majapait |

ting bilulung rêbut dhucung |

dènnira angungsi urip |

sèlèh gagamaning pupoh ||

Jilid 1 - Kaca : 9

15. Samya kudhung gêdabikan kênèng êntub |

sirah rapêt ngroyok sikil |

ngaruara sambat bingung |

prapta nagri Majapait |

kombang anglut datan kegoh ||

16. Sang aprabu Brawijaya langkung gugup |

tan kawawa nanggulangi |

dadya tilar prajanipun |

sawadya balanirèki |

gusis praja tan ana wong ||

17. Ngungsi têbih dupi kombang wruh wus suwung |

wangsul mring nagrinya malih |

siji tan ana kang kantun |

sang aprabu Majapait |

sawadya wangsul ngadhaton ||

18. Aprasêtya sang aprabu Majalangu |

datan nêdya malih-malih |

nyikara dhatêng sang wiku |

ngamungêna ingkang uwis |

ing tyas datan walangatos ||

19. Kacariyos tyang kalih kang ngrêksa kubur |

kanugrahan mantun dhêngkling |

gagancangan lampahipun |

anusul Jêng Sunan Giri |

ingkang lagya amakuwon ||

20. Kawlasarsa anèng satêpining laut |

tyang kalih marêk tur uning |

ing mangkya mêngsah wus larut |

jalaran tinêmpuh dening |

kombang ingkang mapak pupoh ||

21. Madhul-madhul palayune numbuk bêntus |

tilar gagamaning jurit |

samya ngungsi gêsang (n)jrunthul |

tan ana ingkang tinolih |

swarane pating galêmbor ||

22. Sampun katur ing purwa wasananipun |

dalah waluyaning dhêngkling |

sang wiku kalangkung sukur |

(n)dêdonga marang Hyang Widdhi |

rahayu ywa na pakewoh ||

23. Nulya kundur tan cinatur laminipun |

wus paripurna ing nguni |

eca tyase para wadu |

satêngah ana kang kibir |

sajêg tan na mungsuh rawoh ||

24. Sunan Giri datan samar jangkanipun |

lamun kraton Majapait |

wus andungkap sirnanipun |

jalarane sangking siwi |

dyan Patah mijil karaos ||

Pada Serat Centhini Jilid-5 ini ada pengantar pembukaan dari R. Ng. Ranggawarsita pujangga Jawa abad ke-18.
Atas perintah Raja Surakarta Pakubuwana VII disalin petikan Serat Centhini jilid 5 s/d 9 disebut Serat Centhini Pisungsung untuk dihadiahkan kepada raja Belanda yang sampai saat ini masih tersimpan di Perpustakaan Universitas Leiden di Negeri Belanda.
Pengantar pembukaan berisi ringkasan singkat Serat Centhini Jilid 1 s/d 4. Kenapa hanya disalin jilid 5 s/d 9, tidak ada yang tahu alasannya, sedangkan aslinya berjumlah 12 jilid.

Pada awalnya, cerita masih berkisar petualangan seks Mas Cebolang di kediaman Bupati Wirasaba pada saat menjadi sinden kentrung (ronggeng).
Bupati Wirasaba tertarik dengan santri Nurwitri yang diminta untuk berpakaian wanita.
Mas Cebolang juga berpakaian wanita. Mengambil kesempatan menginap di kadipaten, melakukan petualangan seks dengan selir Bupati Wirasaba yang bernama Jae Manis, akhirnya ketahuan dan melarikan diri waktu mau ditangkap.
Petualangan seks sinden ronggeng ini sekali lagi diceritakan pada akhir buku yaitu pada saat perayaan pernikahan antara Jayengresmi dan Niken Tambangraras.

Ini adalah salah satu hal yang kontradiktif dalam Serat Centhini.
Disatu sisi Mas Cebolang serta empat santri melakukan perjalanan yang di Jawa dikenal sebagai “lelanabrata” atau perjalanan dalam rangka memperdalam ilmu sprituil.
Disisi lain juga melakukan hal yang dilarang agama yaitu melakukan petualangan seks bebas.

Kemungkinan besar ada dua hal yang jadi penyebab hal ini diceritakan dalam Serat Centhini, yaitu:

1. Selalu ada dua sisi dalam kehidupan manusia pada umumnya yaitu sisi terang dan sisi gelap. Sisi terang adalah pengaruh sisi baik dari pencarian akan nilai-nilai luhur spirituil dalam kehidupan.
Sisi gelap adalah suatau kenyataan adanya pengaruh nafsu-nafsu dalam diri manusia yang tidak mudah dikendalikan.
Peperangan dalam memilih jalan hidup adalah peperangan sepanjang waktu kehidupan manusia.
Setiap orang punya pilihan jalan hidup berbeda tergantung mana yang lebih dominan dari dua sisi kehidupan tersebut.

2. Didunia pewayangan ada tokoh idola yang bernama Arjuna yang disebut “lelananging jagad” atau lelaki dunia.
Untuk membuktikannya sebagai “lelananging jagad” seseorang disamping mahir dalam tapabrata atau hal-hal yang bersifat spiritual juga bisa menaklukkan hati banyak wanita.
Pada saat ini, walau tidak banyak tapi ada orang-orang di masyarakat Jawa/Indonesia yang melakukan hal ini.
Bisa dalam bentuk punya banyak wanita simpanan tanpa nikah (atau nikah siri) maupun dalam bentuk punya istri lebih dari satu.

Dalam jilid-5 ini sebagian besar pengetahuan spiritual berkenaan dengan agama Islam.
Hal ini disebabkan karena kisah perjalanan anak-anak Sunan Giri pada jilid ini berhubungan dengan ulama besar pada jaman itu yang masing-masing mewakili ulama di Jawa:

1. Jawa Barat yaitu Ki Ageng Karang di gunung Karang, Pandeglang, Banten sebagai guru sekaligus ayah angkat Jayengresmi.

2. Jawa Tengah yaitu Seh Ahkadiyat di Sokayasa, Banyumas sebagai ayah dari Mas Cebolang serta guru sekaligus ayah angkat Jayengrana dan Rangcangkapti.

3. Jawa Timur yaitu Ki Bayi Panurta di Wanamarta, Mojokerto sebagai guru serta ayah mertua Jayengresmi.

Adat Istiadat yang diceritakan hanya perihal keutamaan wanita dalam pernikahan yaitu nasehat dari Ki Bayi Panurta kepada anaknya Niken Tambangraras, yaitu ada enam sikap wanita terhadap suami:
Dhingin wedi kapindone asih, kaping telu sumurup ing karsa, kaping pat angaminake, ping lima bangun turut, kaping nem labuh ing laki.
Artinya terhadap suami istri harus takut, menyayangi, tahu gelagat, mengiyakan, menuruti nasehat, membela.

Note: kemungkinan besar hal ini sudah tidak berlaku lagi sebagai sikap istri jaman sekarang terhadap suaminya, karena itu banyak perceraian.

Pengetahuan Spirituil/Agama:

1. Mukmin linuhung (dalam tembang Gambuh):
a. Mukmin ingkang linuhung, ingkang tan pegat sembayangipun, dene padhangeing tyas kang arsa matitis, kang bisa matekken iku, ing badan agung winasoh.
Artinya mukmin linuhung adalah yang tidak pernah meninggalkan solat, kehendak hatinya terang dan tepat serta bisa mematikan nafsu duniawi.

2. Tempatnya Hyang Agung ada di Gedung Retna Adiluhung suatu perlambang, gedung adiluhung adalah tempat untuk menyimpan, sedangkan kehendak dari Hyang Maha Suci dinamakan retna atau perhiasan yang sangat berharga, jadi artinya adalah perhiasannya bumi atau bunganya dunia yaitu seseorang yang mendapat anugerah dikasihi oleh Allah SWT.

3. Tingkatan pendalaman agama dalam tasauf melalui empat jenjang:
a. Syariat: menjalankan syarat-syarat yang diwajibkan agama.
b. Tarekat: tirakat atau laku untuk mengendalikan hawa nafsu sehingga selalu bertingkah laku baik atau berbudi luhur.
c. Hakekat: mencari akar atau asal-usul kejadian sehingga mengerti hakekat suatu keadaan atau kejadian melalui pemikiran dan pemahaman yang mendalam dalam rangka menebalkan keimanan terhadap kekuasaan Allah SWT.
d. Makrifat: menyelami keagungan dan keajaiban Allah SWT yang di Jawa sering disebut suatu pengalaman sprirituil manunggaling kawula gusti..

4. Curiga manjing rangka, rangka manjing curiga artinya keris masuk kerangkanya, rangka masuk kekerisnya. Ini adalah perlambang sukma (roh) masuk kedalam badan dan badan masuk kedalam sukma (roh) adalah suatu keadaan antara roh dan badan tidak ada perbedaannya. Dengan melalui cara tertentu keadaan ini bisa terjadi.
Pada keadaan yang umum roh itu hanya sekedar memberi hidup pada badan, tapi badan tidak bisa mengontrol keadaan roh.
Umpamanya pada saat tidur roh bisa keluar dari tubuh kita, entah pergi kemana dan kembali lagi, tanpa bisa kita kontrol dengan sadar.
Karena harus ada usaha untuk menyatukan roh dan badan menjadi satu kesatuan yang utuh, menjadi satu kesadaran.

Kalau menurut di buku ini caranya dengan menekuni solat secara khusuk.


Sumber : http://id.shvoong.com/books/classic-literature/1921594-resensi-serat-centhini-jilid/


 kds penutup
wangsul-manginggil

  • < (04) Resensi Jilid 04
  • (06) Resensi Jilid 06 >