Ki-demang.com : Centhini

Ngundhuh Serat Centhini PDF

ngundhuh-serat-centhini

Kaca Ngajeng

kaca-ngajeng

Ringkasan Serat Centhini

ringkasan-serat-centhini

Resensi / Ulasan Serat Centhini

resensi-serat-centhini

Pupuh Surat Centhini

pupuh-surat-centhini-01
pupuh-surat-centhini-02
pupuh-surat-centhini-03
pupuh-surat-centhini-04
pupuh-surat-centhini-05
pupuh-surat-centhini-06
pupuh-surat-centhini-07
pupuh-surat-centhini-08
pupuh-surat-centhini-09
pupuh-surat-centhini-10
pupuh-surat-centhini-11
pupuh-surat-centhini-12

    Jumlah Pengunjung

0434703
Hari ini     :Hari ini :103
Kemarin     :Kemarin :69
Minggu ini   :Minggu ini :169
Bulan ini   :Bulan ini :3332
s/d hari ini   :s/d hari ini :434703
Kunjungan Tertinggi
01-10-2023 : 1327
Pengunjung Online : 18

Kontak Admin.

email-kidemang

Resensi Serat Centhini Jilid 06

 

06

(06) Resensi Serat Centhini Jilid 06

(Bahasa Indonesia)

Jilid 1 - Kaca : 5

6. Kulup wus padhang tyasingsun |

datan sumêlang ing ati |

sira kariya raharja |

têtêpa (ng)gonmu mêngkoni |

batihmu para sudagar | isining asramèng Giri ||

7. Têmbe ing sapungkuringsun |

sakèhe dunyarta mami |

sidhêkahna kang warata |

pêkir miskin anak yatin |

lawan tukokna amanat | kaji mring Mêkah nagari ||

8. Poma kulup wêkasingsun |

Ni Samboja nulya lalis |

sawusira binêrsiyan |

layon kinubur tinunggil |

lan raka Kyai Samboja |

ing mangkya titiyang Giri ||

9. Lastantun pamundhinipun |

ing gusti Jêng Sunan Giri |

samya kapanjingan iman |

nglampahi sarengat Nabi |

ngibadah andarus Kur'an | kathah kang iyasa masjid ||

10. Gêmah arjane kalangkung |

tan ana kang laku juti |

samya cêkap nyandhang mangan |

adoh ingkang dadya miskin |

têntrêm ciptane raharja |

wong ngamanca kathah prapti ||

11. Kabanjur tan arsa mantuk |

kalajêng wisma ing Giri |

raja pandhita Sètmata |

jujuluk Susunan Giri |

Gajah Kadhaton minulya |

kawêntar ing liya nagri ||

12. Miwah wus pinundhut mantu |

ing Suhunan Ngampèlgadhing |

dhinaupkên lan putrinya |

Nyai Agêng Ratu nami |

atut dènnya palakrama |

lêstantun ngantya sisiwi ||

13. Wowolu èstri myang jalu |

Nyi Agêng angrumiyini |

kondur maring rahmatolah |

layon sumare anunggil |

marasêpuh èstri priya |

garwa putra gung prihatin ||

14. Sigêg gantya kang winuwus |

Brawijaya Narapati |

mirêng pawartos sanyata |

ing mangkya Susunan Giri |

linulutan sakèh janma |

nungkul tan kalawan jurit ||

15. Sang prabu utusan gupuh |

Gajahmada kyana patih |

kinèn lumampah priyangga |

mukul prang Giri Garêsik |

tan cinatur lampahira |

wus prapta jajahan Giri ||

16. Gègère kadya pinusus |

kang katrajang samya ngili |

minggah kadhaton Prawata |

Jêng Sunan Giri marêngi |

anyêrat manêdhak Kur'an |

kagyat mirêng suwaraning ||

Jilid 1 - Kaca : 6

17. Tiyang alok mungsuh rawuh |

sumêdya ngrisak ing Giri |

kalam ingkang kagêm nyêrat |

anulya binucal aglis |

andodonga ing Pangeran |

sinêmbadan ing sakapti ||

18. Kalam lajêng dadya dhuwung |

cumlorot ngamuk pribadi |

pra wadya ing Majalêngka |

kathah ingkang angêmasi |

sakantune kang palastra |

pra samya lumayu (ng)gêndring ||

19. Mantuk marang Majalangu |

sawusira mêngsah gusis |

dhuwung wus wangsul pribadya |

sumèlèh ing ngarsanèki |

panyêratan sang pandhita |

sarta akukuthah gêtih ||

20. Kagyat risang amanêngkung |

miyat dhuwung kuthah gêtih |

dahat panalangsanira |

dyan dodonga mring Hyang Widdhi |

mugi Allah ngapuntêna |

solah amba ingkang sisip ||

21. Sang pandhita ngandika rum |

marang ing wadyanirèki |

kabèh padha piyarsakna |

myang anêksènana sami |

katgèki sun wèhi aran |

si Kalammunyêng prayogi ||

22. Sakèh wadya saur manuk |

wus samya kalilan mulih |

mring wismane sowang-sowang |

lêstantun asramèng Giri |

jumênêngnya Jêng Susunan |

Prabu Sètmata linuwih ||

23. Gêmah arjane kalangkung |

saya wêwah wadyanèki |

tan ana kang kasangsaya |

nahan wus antara lami |

Sunan Giri nandhang gêrah |

kaparêng praptaning takdir ||

24. Kundur mring rahmatolahu |

gumêr tangis ing jro puri |

wandu wandawa sungkawa |

layon sawusing barêsih |

sinarèkkên nora têbah |

sangking padalêmanèki ||

25. Sedanira tilar sunu |

sadasa kakung lan putri |

kang kalih sang king ampeyan |

Pangran Pasirbata nênggih |

kalawan Siti Rohbayat |

wowolu sangking padêmi ||

26. Kasêbut Nyai Gêng Ratu |

putra sêpuh sinung nami |

Ratu Gêdhe ing Kukusan |

nulya Sunan Dalêm nênggih |

katrinira apanêngran |

Susuhunan Têgalwangi ||

27. Catur Nyi Gêng Saluluhur |

panca Sunan Kidul nênggih |

Ratu Gêdhe Saworasa |

Sunan Kulon kang sumêndhi |

Sunan Waruju ragilnya |

wau ta ingkang winardi ||

Kacara 1 : 7

28. Sasampunira pangubur |

kumpul para wadya Giri |

angrêmbag ingkang gumantya |

mandhirèng Susunan Giri |

pra wadya wus golong rêmbag |

Sunan Dalêm kang gumanti ||

29. Gya ingangkat ajujuluk |

Sunan Giri kaping kalih |

Susunan Giri Kadhatyan |

garwa kakalih padêmi |

tan mashur ing panjênêngan |

Jêng Sunan wus praptèng jangji ||

30. Kundur mring rahmatolahu |

ugi sumare ing Giri |

atilar putra sadasa |

(m)bajêng Sunan Sedamargi |

panênggaknya apêparab |

Sunan Giri Prapèn Adi ||

31. Tri Nyi Gêng Kuruganngurun |

Nyi Gêng Ngulakan kang sukci |

Pangran Lor Pangran Dhêkêt sad |

Pangran Bongkok nulya Nyai |

Agêng Waru arinira |

Pangeran Bulu sumêndhi ||

32. Wragil Pangran Sedalaut |

paripurna kang wus swargi |

rêmbag kang yoga gumantya |

kêmpal sakèhe kang dasih |

Sunan Parapèn ingangkat |

linuwih lir eyang swargi ||

33. Mandhirèng Giri Kadhatun |

jujuluk maksih lêstari |

Sunan Giri Prapèn dibya |

suyut kang wadya gung alit |

kawêntar ing liyan praja | tan pêgat kadya ing nguni ||

 

3. Mêgatruh

1. Ya ta wau sang prabu ing Majalangu |

sampun amiyarsa warti |

lamun Sunan Giri Prabu |

Sètmata wus angêmasi |

mangkya wayahe gumantos ||

2. Ajujuluk Sunan Prapèn Giri luhung |

lalajone kadya nguni |

sang wiku tan arsa nungkul |

marang nagri Majapait |

dadya sru bêndu sang katong ||

3. Dhawuh maring Ki Gajahmada nindya nung |

miwah kinanthèn pra siwi |

angirid wadyabala gung |

kinèn ngrabasèng ing Giri |

wus samapta nulya bodhol ||

Jilid 1 - Kaca : 8

4. Sunan Prapèn wus mirêng badhe ginêmpur |

mring sang prabu Majapait |

wus budhal carakèng prabu |

kya patih myang rajasiwi |

balane lir samodra rob ||

5. Sunan Prapèn sampun sanega ing pupuh |

karsanira nanggulangi |

mring carakèng Majalangu |

tan dangu mêngsah kaèksi |

nulya pinapak prang popor ||

6. Wadya Giri kasoran ing yudanipun |

kathah ingkang nandhang kanin |

tanapi tumêkèng lampus |

Sunan Prapèn angoncati |

sagarwa putra wus lolos ||

7. Lajêng ngungsi maring sapinggiring laut |

binasmènan kitha Giri |

sadaya wus dadya awu |

rajabrana dènjarahi |

rajaputra tindak alon ||

8. Dhumatêng ing astananira sang wiku |

Sunan Giri kang wus swargi |

ingkang rumêksa ing kubur |

tyang kakalih samya dhêngkling |

rawuhe sang prawira nom ||

9. Para wadya dhinawuhan kinèn (n)dhudhuk |

gya tumandang sagung dasih |

halate sang maha wiku |

cihnaning wali linuwih |

singa cêlak anggaloso ||

10. Kalesedan sambat ngadhuh-adhuh lampus |

kang kantun kalangkung giris |

bramantya sang rajasunu |

tumandang pribadi ajrih |

merang lamun tan kalakon ||

11. Dadya dhawuh marang tyang kalih kang tunggu |

kinèn andhudhuk dèn aglis |

binilaèn yèn tan purun |

pasthi tumêkèng ing lalis |

kinarya coban kris waos ||

12. Tyang kakalih tan suwala nulya (n)dhudhuk |

dupi prapta blabak jati |

tutuping tabêlanipun |

binuka saking sakêdhik |

nulya ana ingkang miyos ||

13. Warni kombang tan petungan kathahipun |

mabur ngèbêki wiyati |

maniyub lir langit rubuh |

nêmpuh wadya Majapait |

dènnya nanggulang pakewoh ||

14. Pinarjaya tan keguh ngêntub pikantuk |

bingung wadya Majapait |

ting bilulung rêbut dhucung |

dènnira angungsi urip |

sèlèh gagamaning pupoh ||

Jilid 1 - Kaca : 9

15. Samya kudhung gêdabikan kênèng êntub |

sirah rapêt ngroyok sikil |

ngaruara sambat bingung |

prapta nagri Majapait |

kombang anglut datan kegoh ||

16. Sang aprabu Brawijaya langkung gugup |

tan kawawa nanggulangi |

dadya tilar prajanipun |

sawadya balanirèki |

gusis praja tan ana wong ||

17. Ngungsi têbih dupi kombang wruh wus suwung |

wangsul mring nagrinya malih |

siji tan ana kang kantun |

sang aprabu Majapait |

sawadya wangsul ngadhaton ||

18. Aprasêtya sang aprabu Majalangu |

datan nêdya malih-malih |

nyikara dhatêng sang wiku |

ngamungêna ingkang uwis |

ing tyas datan walangatos ||

19. Kacariyos tyang kalih kang ngrêksa kubur |

kanugrahan mantun dhêngkling |

gagancangan lampahipun |

anusul Jêng Sunan Giri |

ingkang lagya amakuwon ||

20. Kawlasarsa anèng satêpining laut |

tyang kalih marêk tur uning |

ing mangkya mêngsah wus larut |

jalaran tinêmpuh dening |

kombang ingkang mapak pupoh ||

21. Madhul-madhul palayune numbuk bêntus |

tilar gagamaning jurit |

samya ngungsi gêsang (n)jrunthul |

tan ana ingkang tinolih |

swarane pating galêmbor ||

22. Sampun katur ing purwa wasananipun |

dalah waluyaning dhêngkling |

sang wiku kalangkung sukur |

(n)dêdonga marang Hyang Widdhi |

rahayu ywa na pakewoh ||

23. Nulya kundur tan cinatur laminipun |

wus paripurna ing nguni |

eca tyase para wadu |

satêngah ana kang kibir |

sajêg tan na mungsuh rawoh ||

24. Sunan Giri datan samar jangkanipun |

lamun kraton Majapait |

wus andungkap sirnanipun |

jalarane sangking siwi |

dyan Patah mijil karaos ||

Ada beberapa catatan yang bisa kita ambil dari membaca Serat Centhini Jilid-6 yang satu jilid penuh hanya menceritakan pernikahan antara Jayengresmi yang sudah berganti nama Seh Amongraga dengan Niken Tambangraras anak dari Ki Bayi Panurta dari Wanamarta, Mojokerta.

Cerita dalam jilid-6 ini menyiratkan adanya pergeseran nilai-nilai dalam penyebaran agama Islam di Jawa dibandingkan dengan pada saat awal kedatangannya abad ke-14 yang dimotori oleh wali sanga.

Pergeseran ini yang direkam sangat baik oleh Serat Centhini dengan dijatuhkannya Sunan Giri oleh Sultan Agung yang mengakibatkan ada dualisme perkembangan budaya di Jawa yaitu perkembangan budaya yang dimotori oleh pesantren-pesantren dan budaya yang dimotori oleh kerajaan dengan wilayah pengaruh masing-masing.
Disamping itu ada juga wilayah-wilayah yang tetap mempertahankan budaya lokal tanpa bisa dipengaruhi baik oleh budaya pesantren maupun oleh budaya kerajaan.

Barangkali juga, saat itu dimulainya adanya ketegangan antara otoritas pemerintahan yang dimotori oleh kerajaan dan otoritas agama yang dimotori oleh pesantren-pesantren yang dalam beberapa dekade sejak saat itu berjalan sendiri-sendiri tidak ada ikatan satu dengan yang lain. Walaupun tidak setajam masa-masa yang lalu ketegangan ini kadang-kadang masih bisa dirasakan dan secara sporadis muncul kepermukaan sampai dengan saat ini.

Pergeseran-pergeseran yang terlihat adalah:

1. Pada masa kesultanan Demak dan Pajang hubungan antara kerajaan dan ulama Islam boleh dikatakan menyatu karena setiap ada hal-hal penting untuk diputuskan, raja-raja di Demak dan Pajang selalu konsultasi dengan Sunan Giri yang juga dianggap guru oleh mereka. Bahkan raja di Demak dan Pajang baru dikatakan resmi kalau sudah mendapat restu dari Sunan Giri.

2. Pada awal kesultanan Mataram, raja-rajanya juga sangat taat terhadap nasehat dari Sunan Kalijaga.

3. Sultan Agung dari Mataram yang punya ide yang berlainan dari pendahulunya yang tidak mau ada dua raja di tanah Jawa. Satu adalah dirinya dan satunya lagi Sunan Giri Parapen di Giri.
Ini adalah awal kerajaan tidak mau tunduk pada otoritas agama bahkan raja memproklamirkan dirinya disamping sebagai panglima tertinggi angkatan perangnya (Adipati Ing Ngalaga) sekaligus peñata agama (Khafitulah Panatagama) adalah suatu pernyataan bahwa ulama harus tunduk kepada aturan kerajaan. Ini adalah formalnya, realitasnya pesantren-pesantren menjaga independensi mereka dalam membangun budaya pesantren yang tidak secara frontal melawan kerajaan tapi dilain sisi tidak terlalu patuh dengan kerajaan.

4. Karena itu, ada adat-istiadat pernikahan model pesantren berbeda dengan adat-istiadat pernikahan model kerajaan walaupun ada juga sedikit kesamaannya. Yang jelas pakaian yang dikenakan baik pengantin laki-laki, pengantin wanita, orang tua pengantin maupun pengiringnya sangat berbeda dengan pakaian pengantin dari adat-istiadat kerajaan. Begitu juga akad nikah yang tidak perlu dihadiri pengantin wanita hanya ada didaerah yang pengaruh pesantren sangat kuat.
Adat istiadat pengantin model kerajaan dijelaskan pada Serat Centini Jilid-2.

5. Saji-sajian mulai dihilangkan pada adat-istadat pernikahan model pesantren sedangkan pada model kerajaan sampai dengan saat ini masih ada walaupun tidak sebanyak pada masa-masa yang lalu. Ini ditandai dengan permintaan Seh Amongraga agar ibu pengantin wanita Ni Mintrasih membuang semua saji-sajian.


6. Pesantren-pesantren pada umumnya terpengaruh dengan budaya Arab, walaupun tidak seluruhnya, sedangkan kerajaan mempertahankan tradisi budaya Jawa yang telah berumur ribuan tahun yang diturunkan dari budaya kerajaan yang telah ada sebelumnya baik pada masa Jawa kuno, pengaruh agama Hindu dan Budha atau lebih dikenal sebagai budaya sinkretik.

7. Budaya kenduri kelihatannya masih dipertahankan pada saat penikahan Seh Amongraga yang sebetulnya dalam budaya Islam tidak dikenal, ini salah satu indikasi juga bahwa ada penyaringan terhadap budaya Arab yang bisa diterima dan ada keinginan juga dari kalangan pesantren untuk mempertahankan budaya lokal.

8. Gamelan dan gending Jawa masih dipakai dalam perayaan pernikahan dikalangan pesantren, walaupun dikombinasi dengan terbangan (gendang).

Bisa disimpulkan bahwa kadar pengaruh budaya Arab bersamaan dengan penyebaran agama Islam lebih terasa di kalangan pesantren-pesantren dibandingkan dengan kalangan kerajaan (dengan masing-masing wilayah pengaruhnya) walaupun dalam banyak hal kalangan pesantrenpun masih tetap mempertahankan pengaruh budaya lokal yang dianggap tidak bertentangan dengan kaidah-kaidah agama.

Sedangkan adat istiadat dan ilmu spiritual yang dibicarakan dalam jilid-6 yang perlu dikemukakan adalah:

1. Ki Buyut Wanahita menjelaskan daging binatang yang sebaiknya tidak dimakan dan beberapa yang mengandung khasiat yang lebih merupakan mitos.

2. Penjelasan adanya berbagai tembang: Kakawin, tembang Ageng, Tengahan dan Macapat.

3. Penanggalan Jawa mengikuti penanggalan bulan seperti penanggalan Islam. Setiap minggu ada tambahan yang diberi nama Wuku yang berulang setelah 30 minggu disamping ada pasaran yang berulang setiap lima hari (Pahing, Pon, Wage, Kliwon, Legi). Juga ada kalender musim atau pranatamangsa sebagai petunjuk petani terhadap pergantian 12 musim dalam setahun yang dikenal dengan Kasa s/d Sadha.

4. Sejatinya sahadat, rukun solat, tempatnya rasa sejati, kewajiban istri. Dalam buku ini disebutkan bahwa kewajiban suami membimbing ilmu agama terhadap istri.walaupun untuk hal-hal yang mungkin sudah diketahui oleh istri. (Note: saat ini sudah jarang dilakukan setelah selesai pernikahan suami mengajari ilmu agama kepada istri, pertama belum tentu suami menguasai ilmu agama yang kedua kalau toh tahu belum tentu istri mau mendengarkan kalau diajari).

5. Wirid syariat, wirid tarekat, wirid hakekat, wirid mahrifat. Wirid adalah mantera yang diucapkan yang dipercaya bisa memperteguh tahapan-tahapan ilmu tasauf yang sedang dipahami.


Sumber : http://id.shvoong.com/books/classic-literature/1922646-resensi-serat-centhini-jilid/


 kds penutup
wangsul-manginggil

  • < (05) Resensi Jilid 05
  • (07) Resensi Jilid 07 >