Ki-demang.com : Centhini

Ngundhuh Serat Centhini PDF

ngundhuh-serat-centhini

Kaca Ngajeng

kaca-ngajeng

Ringkasan Serat Centhini

ringkasan-serat-centhini

Resensi / Ulasan Serat Centhini

resensi-serat-centhini

Pupuh Surat Centhini

pupuh-surat-centhini-01
pupuh-surat-centhini-02
pupuh-surat-centhini-03
pupuh-surat-centhini-04
pupuh-surat-centhini-05
pupuh-surat-centhini-06
pupuh-surat-centhini-07
pupuh-surat-centhini-08
pupuh-surat-centhini-09
pupuh-surat-centhini-10
pupuh-surat-centhini-11
pupuh-surat-centhini-12

    Jumlah Pengunjung

0434692
Hari ini     :Hari ini :92
Kemarin     :Kemarin :69
Minggu ini   :Minggu ini :158
Bulan ini   :Bulan ini :3321
s/d hari ini   :s/d hari ini :434692
Kunjungan Tertinggi
01-10-2023 : 1327
Pengunjung Online : 26

Kontak Admin.

email-kidemang

 Resensi Serat Centhini Jilid 10

 

10

(10) Resensi Serat Centhini Jilid 10

(Bahasa Indonesia)

Jilid 1 - Kaca : 5

6. Kulup wus padhang tyasingsun |

datan sumêlang ing ati |

sira kariya raharja |

têtêpa (ng)gonmu mêngkoni |

batihmu para sudagar | isining asramèng Giri ||

7. Têmbe ing sapungkuringsun |

sakèhe dunyarta mami |

sidhêkahna kang warata |

pêkir miskin anak yatin |

lawan tukokna amanat | kaji mring Mêkah nagari ||

8. Poma kulup wêkasingsun |

Ni Samboja nulya lalis |

sawusira binêrsiyan |

layon kinubur tinunggil |

lan raka Kyai Samboja |

ing mangkya titiyang Giri ||

9. Lastantun pamundhinipun |

ing gusti Jêng Sunan Giri |

samya kapanjingan iman |

nglampahi sarengat Nabi |

ngibadah andarus Kur'an | kathah kang iyasa masjid ||

10. Gêmah arjane kalangkung |

tan ana kang laku juti |

samya cêkap nyandhang mangan |

adoh ingkang dadya miskin |

têntrêm ciptane raharja |

wong ngamanca kathah prapti ||

11. Kabanjur tan arsa mantuk |

kalajêng wisma ing Giri |

raja pandhita Sètmata |

jujuluk Susunan Giri |

Gajah Kadhaton minulya |

kawêntar ing liya nagri ||

12. Miwah wus pinundhut mantu |

ing Suhunan Ngampèlgadhing |

dhinaupkên lan putrinya |

Nyai Agêng Ratu nami |

atut dènnya palakrama |

lêstantun ngantya sisiwi ||

13. Wowolu èstri myang jalu |

Nyi Agêng angrumiyini |

kondur maring rahmatolah |

layon sumare anunggil |

marasêpuh èstri priya |

garwa putra gung prihatin ||

14. Sigêg gantya kang winuwus |

Brawijaya Narapati |

mirêng pawartos sanyata |

ing mangkya Susunan Giri |

linulutan sakèh janma |

nungkul tan kalawan jurit ||

15. Sang prabu utusan gupuh |

Gajahmada kyana patih |

kinèn lumampah priyangga |

mukul prang Giri Garêsik |

tan cinatur lampahira |

wus prapta jajahan Giri ||

16. Gègère kadya pinusus |

kang katrajang samya ngili |

minggah kadhaton Prawata |

Jêng Sunan Giri marêngi |

anyêrat manêdhak Kur'an |

kagyat mirêng suwaraning ||

Jilid 1 - Kaca : 6

17. Tiyang alok mungsuh rawuh |

sumêdya ngrisak ing Giri |

kalam ingkang kagêm nyêrat |

anulya binucal aglis |

andodonga ing Pangeran |

sinêmbadan ing sakapti ||

18. Kalam lajêng dadya dhuwung |

cumlorot ngamuk pribadi |

pra wadya ing Majalêngka |

kathah ingkang angêmasi |

sakantune kang palastra |

pra samya lumayu (ng)gêndring ||

19. Mantuk marang Majalangu |

sawusira mêngsah gusis |

dhuwung wus wangsul pribadya |

sumèlèh ing ngarsanèki |

panyêratan sang pandhita |

sarta akukuthah gêtih ||

20. Kagyat risang amanêngkung |

miyat dhuwung kuthah gêtih |

dahat panalangsanira |

dyan dodonga mring Hyang Widdhi |

mugi Allah ngapuntêna |

solah amba ingkang sisip ||

21. Sang pandhita ngandika rum |

marang ing wadyanirèki |

kabèh padha piyarsakna |

myang anêksènana sami |

katgèki sun wèhi aran |

si Kalammunyêng prayogi ||

22. Sakèh wadya saur manuk |

wus samya kalilan mulih |

mring wismane sowang-sowang |

lêstantun asramèng Giri |

jumênêngnya Jêng Susunan |

Prabu Sètmata linuwih ||

23. Gêmah arjane kalangkung |

saya wêwah wadyanèki |

tan ana kang kasangsaya |

nahan wus antara lami |

Sunan Giri nandhang gêrah |

kaparêng praptaning takdir ||

24. Kundur mring rahmatolahu |

gumêr tangis ing jro puri |

wandu wandawa sungkawa |

layon sawusing barêsih |

sinarèkkên nora têbah |

sangking padalêmanèki ||

25. Sedanira tilar sunu |

sadasa kakung lan putri |

kang kalih sang king ampeyan |

Pangran Pasirbata nênggih |

kalawan Siti Rohbayat |

wowolu sangking padêmi ||

26. Kasêbut Nyai Gêng Ratu |

putra sêpuh sinung nami |

Ratu Gêdhe ing Kukusan |

nulya Sunan Dalêm nênggih |

katrinira apanêngran |

Susuhunan Têgalwangi ||

27. Catur Nyi Gêng Saluluhur |

panca Sunan Kidul nênggih |

Ratu Gêdhe Saworasa |

Sunan Kulon kang sumêndhi |

Sunan Waruju ragilnya |

wau ta ingkang winardi ||

Kacara 1 : 7

28. Sasampunira pangubur |

kumpul para wadya Giri |

angrêmbag ingkang gumantya |

mandhirèng Susunan Giri |

pra wadya wus golong rêmbag |

Sunan Dalêm kang gumanti ||

29. Gya ingangkat ajujuluk |

Sunan Giri kaping kalih |

Susunan Giri Kadhatyan |

garwa kakalih padêmi |

tan mashur ing panjênêngan |

Jêng Sunan wus praptèng jangji ||

30. Kundur mring rahmatolahu |

ugi sumare ing Giri |

atilar putra sadasa |

(m)bajêng Sunan Sedamargi |

panênggaknya apêparab |

Sunan Giri Prapèn Adi ||

31. Tri Nyi Gêng Kuruganngurun |

Nyi Gêng Ngulakan kang sukci |

Pangran Lor Pangran Dhêkêt sad |

Pangran Bongkok nulya Nyai |

Agêng Waru arinira |

Pangeran Bulu sumêndhi ||

32. Wragil Pangran Sedalaut |

paripurna kang wus swargi |

rêmbag kang yoga gumantya |

kêmpal sakèhe kang dasih |

Sunan Parapèn ingangkat |

linuwih lir eyang swargi ||

33. Mandhirèng Giri Kadhatun |

jujuluk maksih lêstari |

Sunan Giri Prapèn dibya |

suyut kang wadya gung alit |

kawêntar ing liyan praja | tan pêgat kadya ing nguni ||

 

3. Mêgatruh

1. Ya ta wau sang prabu ing Majalangu |

sampun amiyarsa warti |

lamun Sunan Giri Prabu |

Sètmata wus angêmasi |

mangkya wayahe gumantos ||

2. Ajujuluk Sunan Prapèn Giri luhung |

lalajone kadya nguni |

sang wiku tan arsa nungkul |

marang nagri Majapait |

dadya sru bêndu sang katong ||

3. Dhawuh maring Ki Gajahmada nindya nung |

miwah kinanthèn pra siwi |

angirid wadyabala gung |

kinèn ngrabasèng ing Giri |

wus samapta nulya bodhol ||

Jilid 1 - Kaca : 8

4. Sunan Prapèn wus mirêng badhe ginêmpur |

mring sang prabu Majapait |

wus budhal carakèng prabu |

kya patih myang rajasiwi |

balane lir samodra rob ||

5. Sunan Prapèn sampun sanega ing pupuh |

karsanira nanggulangi |

mring carakèng Majalangu |

tan dangu mêngsah kaèksi |

nulya pinapak prang popor ||

6. Wadya Giri kasoran ing yudanipun |

kathah ingkang nandhang kanin |

tanapi tumêkèng lampus |

Sunan Prapèn angoncati |

sagarwa putra wus lolos ||

7. Lajêng ngungsi maring sapinggiring laut |

binasmènan kitha Giri |

sadaya wus dadya awu |

rajabrana dènjarahi |

rajaputra tindak alon ||

8. Dhumatêng ing astananira sang wiku |

Sunan Giri kang wus swargi |

ingkang rumêksa ing kubur |

tyang kakalih samya dhêngkling |

rawuhe sang prawira nom ||

9. Para wadya dhinawuhan kinèn (n)dhudhuk |

gya tumandang sagung dasih |

halate sang maha wiku |

cihnaning wali linuwih |

singa cêlak anggaloso ||

10. Kalesedan sambat ngadhuh-adhuh lampus |

kang kantun kalangkung giris |

bramantya sang rajasunu |

tumandang pribadi ajrih |

merang lamun tan kalakon ||

11. Dadya dhawuh marang tyang kalih kang tunggu |

kinèn andhudhuk dèn aglis |

binilaèn yèn tan purun |

pasthi tumêkèng ing lalis |

kinarya coban kris waos ||

12. Tyang kakalih tan suwala nulya (n)dhudhuk |

dupi prapta blabak jati |

tutuping tabêlanipun |

binuka saking sakêdhik |

nulya ana ingkang miyos ||

13. Warni kombang tan petungan kathahipun |

mabur ngèbêki wiyati |

maniyub lir langit rubuh |

nêmpuh wadya Majapait |

dènnya nanggulang pakewoh ||

14. Pinarjaya tan keguh ngêntub pikantuk |

bingung wadya Majapait |

ting bilulung rêbut dhucung |

dènnira angungsi urip |

sèlèh gagamaning pupoh ||

Jilid 1 - Kaca : 9

15. Samya kudhung gêdabikan kênèng êntub |

sirah rapêt ngroyok sikil |

ngaruara sambat bingung |

prapta nagri Majapait |

kombang anglut datan kegoh ||

16. Sang aprabu Brawijaya langkung gugup |

tan kawawa nanggulangi |

dadya tilar prajanipun |

sawadya balanirèki |

gusis praja tan ana wong ||

17. Ngungsi têbih dupi kombang wruh wus suwung |

wangsul mring nagrinya malih |

siji tan ana kang kantun |

sang aprabu Majapait |

sawadya wangsul ngadhaton ||

18. Aprasêtya sang aprabu Majalangu |

datan nêdya malih-malih |

nyikara dhatêng sang wiku |

ngamungêna ingkang uwis |

ing tyas datan walangatos ||

19. Kacariyos tyang kalih kang ngrêksa kubur |

kanugrahan mantun dhêngkling |

gagancangan lampahipun |

anusul Jêng Sunan Giri |

ingkang lagya amakuwon ||

20. Kawlasarsa anèng satêpining laut |

tyang kalih marêk tur uning |

ing mangkya mêngsah wus larut |

jalaran tinêmpuh dening |

kombang ingkang mapak pupoh ||

21. Madhul-madhul palayune numbuk bêntus |

tilar gagamaning jurit |

samya ngungsi gêsang (n)jrunthul |

tan ana ingkang tinolih |

swarane pating galêmbor ||

22. Sampun katur ing purwa wasananipun |

dalah waluyaning dhêngkling |

sang wiku kalangkung sukur |

(n)dêdonga marang Hyang Widdhi |

rahayu ywa na pakewoh ||

23. Nulya kundur tan cinatur laminipun |

wus paripurna ing nguni |

eca tyase para wadu |

satêngah ana kang kibir |

sajêg tan na mungsuh rawoh ||

24. Sunan Giri datan samar jangkanipun |

lamun kraton Majapait |

wus andungkap sirnanipun |

jalarane sangking siwi |

dyan Patah mijil karaos ||

Isi Serat Centhini jilid-10: melanjutkan cerita tentang perjalanan Jayengwesthi (Jayengremi), Jayengraga, Kulawirya diiringi santri Nuripin dalam rangka mencari Seh Amongraga di wilayah Jawa Timur serta cerita tentang penangkapan Seh Amongraga oleh Tumenggung Wiraguna atas perintah Sultan Agung akibat ulah Jamal dan Jamil menyebarkan ilmu karang dan ilmu sihir di daerah kekuasaan Mataram yang dianggap meresahkan masyarakat setempat.

Perjalanan di Serat Centhini adalah perjalanan para santri dengan berbagai niat masing-masing.
Cukup banyak diceritakan di Serat Centhini perihal mudahnya terjadi pernikahan yang berumur pendek.
Di jilid-2 pernah diceritakan Mas Cebolang yang menikahi empat cantrik di padepokan Seh Wakidiyat di gunung Tidhar dan diceraikan begitu saja ketika mau meneruskan perjalanan.
Di jilid-7 diceritakan Seh Amongraga meninggalkan Niken Tambangraras setelah menikah 40 hari.
Pada jilid-10 ini Jayengraga menikahi Rara Widuri di Trenggalek Lembuastha hanya selama 7 (tujuh) hari kemudian ditinggal begitu saja ketika Jayengraga pulang ke Wanamarta.

Apakah kebiasaan ini masih terjadi pada masa kini didaerah pengaruh budaya pesantren masih sangat kuat di pedesaan?
Pada budaya priyayi dianjurkan bahwa pernikahan hanya sekali seumur hidup dan selamanya oleh karena itu dianjurkan sangat berhati-hati memilih jodoh (paling tidak itu yang saya ingat yang diajarkan orang tua pada jaman saya).
Budaya pesantren lebih permisif perihal pernikahan, wanitanya agak kurang berhati-hati dalam memilih pasangannya, bisa menerima pasangan yang sudah menikah dan bisa menerima pasangannya menikah lagi.

Dalam cerita di Serat Centhini pernikahan yang terjadi bukan kehendak orang tua tapi memang menjadi pilihan dari wanita tersebut karena memang tertarik dengan pasangannya, jadi kebebasan memilih pasangan sudah ada sejak dulu pada wanita di Jawa.
Yang menjadi masalah dalam memilih pasangan mereka lebih tertarik para pengelana atau para pendatang yang justru kepastian untuk kelanggengan pernikahan seumur hidup adalah sangat berisiko.

Ini mungkin yang menyebabkan banyak wanita Jawa/Indonesia senang dengan para pendatang dan sangat suburnya kawin kontrak maupun kawin siri.
Hal ini memang suatu tradisi kecenderungan pilihan wanita Jawa / Indonesia di pedesaan di masa lalu yang masih lestari sampai saat ini. Sedangkan budaya pernikahan kaken ninen dan satu istri selamanya adalah budaya kerajaan atau budaya priyayi yang barangkali sudah terpengaruh budaya barat.
Budaya pewayangan juga menganjurkan satu istri untuk selamanya, kalau terjadi pernikahan lebih dari satu istri hanyalah untuk tokoh-tokoh tertentu (dianggap sebagai suatu penyimpangan).

Hal lain yang juga selalu diceritakan di Serat Centhini dan diceritakan lagi di jilid-10 adalah sikap permisif terhadap penyimpangan tingkah laku seksual:

1. Jayengraga yang berhubungan sesama jenis pada waktu Rara Widuri marah dan Jayengraga tidak berani pulang.

2. Kalawirya untuk menyembuhkan penyakit bahkan berhubungan dengan binatang (kuda).

Juga diceritakan sikap dan sifat wanita terhadap pasangannya, kalau pada jilid-8 diceritakan Randa Sembada yang hipersek, pada jilid-10 ini diceritakan tentang Rara Widuri yang terlalu obsesif (cemburuan) terhadap suaminya Jayengraga.
Karena sifatnya ini, tidak malu membuat onar dimuka umum.
Sifat-sifat wanita yang khusus seperti ini walaupun jarang memang masih tetap ada di masyarakat sampai dengan saat ini.


Sedangkan cerita/legenda, adat istiadat, ilmu spiritual yang dibicarakan dalam jilid-9 adalah:

Cerita/Legenda:
Cerita tentang Arya Banyakwulan dari Singasari,
perihal asal usul ikan keramat di kedung Bagong.
Cerita semacam ini tersebar hampir diseluruh Jawa, adanya suatu tempat yang dikeramatkan yang dihubungkan dengan tokoh kerajaan-kerajaan Jawa di masa lalu.
Tempat-tempat keramat bisa dijadikan pengamalan ilmu yang bersifat sirik (ilmu hitam) tapi juga bisa dijadikan tempat mendalami keajaiban kekuasaan Allah SWT (ilmu putih).

Adat Istiadat:
Perbedaan wayang Krucil dan wayang Purwa.

1. Wayang Krucil:
dibuat dari kayu pipih, bentuknya lebih kecil dari wayang purwa, ceritanya biasanya tentang kerajaan Majapahit atau cerita Panji.
Belakangan disebut juga wayang klithik (karena dibuat dari kayu kalau digerakkan berbunyi klithik-klithik).
Saat ini sudah jarang dipertunjukkan.

2. Wayang Purwa:
dibuat dari kulit, ceritanya dari kisah Ramayana dan Mahabarata. Masih cukup populer sampai dengan saat ini terutama di masyarakat pedesaan di Jawa Tengah, Jawa Timur atau didaerah transmigrasi di luar Jawa.

Pengetahuan Spirituil/Agama:

1. Perlambang wayang sebagai perlambang hakekat yang sejati.
Nonton wayang harus mengetahui cerma (kulit dan tulang) dan cermin (kaca).
Bukan hanya cerma (kulit dan tulang) yang dilihat tapi cermin (kaca) dari sari cerita ki dalang tentang kesucian dan keajaiban Allah SWT.

2. Makna rasa topeng.
Dalam kehidupan hanya ada dua perkara, baik atau buruk.
Baik dan buruk adalah suatu pilihan, kalau memakai topeng yang bersifat baik, tarian yang disajikan halus dan menarik, tapi kalau memakai topeng yang bersifat buruk, tarian yang disajikan kasar dan berangasan.
Ini sejatinya pilihan dalam hidup kita.

3. Hakekat pengabdian.
Dasar pengabdian adalah sikap andhap-asor (sikap merendah).
Prabot genging utami, andhap-asor wekasan luhur.
Sikap dalam mendalami ilmu agama (mengaji) maupun bekerja (ngawula).
Sinom:
Sapala sawiji sandhang, sapala sawiji guling, sapala sawiji pangan, sapala tan ngekehi, ngenes rajah-tamahipun, de jalma ahli praja, suwita marang narpati, andhap-asor rehning srawungan wong khatah.
Artinya:
menerima apapun yang serba sedikit dan selalu bersikap merendah dalam pergaulan.

4. Hakekat ilmu kajatmikan (ketenangan hati):
- Jatmikaning sila-krama – ketenangan hati dalam kesusilaan
- Jatmikaning sabda-krama – ketenangan hati dalam bertutur kata
- Jatmikaning sureng-karya – ketenangan hati dalam bekerja
- Jatmikaning karya-bukti – ketenangan hati dalam membuat bukti.


Sumber : http://id.shvoong.com/books/classic-literature/1931253-resensi-serat-centhini-jilid-10/


 kds penutup
wangsul-manginggil

  • < (09) Resensi Jilid 09
  • (11) Resensi Jilid 11 >