| Makalah Pengombyong (#03) |
|
PAUGERAN TATAKRAMI WICANTENAN BASA JAWI ABSTRAK Wicantenan basa Jawi boten namung nengenaken dhateng prekawis ingkang tekstual kemawon, nanging ugi sesambetan kaliyan prekawis ingkang sipatipun interpersonal. Minangka retorika tekstual, wicantenan mbetahaken paugeran makarya sesarengan (kerjasama, cooperative principle), dene ing retorika interpersonal, wicantenan mbetahaken paugeran sanesipun, inggih menika paugeran tatakrami (politeness principle). Jinisipun paugeran (maksim, prinsip) tatakrami inggih menika paugeran kawicaksanan/hambegdarma, paugeran panampi, paugeran bawa laksana, paugeran andhap asor, paugeran pasarujukan, sarta paugeran katresnan. Tiyang ingkang wicantenan manawi nggatosaken nenem paugeran kasebat, setungal lan setungalipun badhe suka pangertosan utawi seserepan ingkang sae sanget dhateng T1 lan T2, badhe wonten sesambetan wicantenan ingkang laras, nggadhahi tindak utawi watak ingkang jumbuh kaliyan paugeran wicantenan ing basa Jawi. Laras tegesipun jumbuh kaliyan paugeran makarya sesarengan, inggih menika wicantenan ingkang 1. jumbuh kaliyan ingkang dipunbetahaken dening tiyang ingkang mirengaken, 2. adhedhasar bukti-bukti ingkang nyekapi, 3. jumbuh kaliyan prekawis ingkang dipunrembag, 4. kanthi wajar, sampun ngantos ambigu (taksa), boten kuwalik (kedah runtut).
Wontenipun pangertosan tindak utawi watak ing ngriki bilih anggenipun wicantenan tansah nengenaken tindak utawi watak tepa slira, legawa, bawa laksana, andhap asor, sarta asih mring sasama.
1. deiksis, 2. praanggapan (presupposition), 3. tindak ujaran (speech acts), dan 4. implikatur percakapan (conversational implicature).
Levinson (1987: 27), ngandharaken bilih bidang kajian pragmatik nyakup bab deiksis, implikatur, praanggapan, tindak tutur, lan aspek-aspek struktur wacana. Kanthi makaten, Levinson nglebetaken satunggal perangan malih inggih menika aspek-aspek wacana wonten ing kajian pragmatik, dene Kaswanti Purwo boten nyebataken aspek wacana kasebat. Dene miturut Wijana (1996), nyebataken bilih ingkang kalebet ing kajian pragmatik langkung kathah malih, inggih menika
1. situasi tutur, 2. tindak tutur, 3. tuturan performatif lan tuturan konstatif, 4. Jenis-jenis tindak tutur, 5. presuposisi, implikatur, lan entailment, 6. Kalimat analitis, kontradiktif, lan konstatif, 7. Prinsip kerja sama, 8. Prinsip kesopanan, lan 9. Parameter pragmatik.
Adhedhasar sakedhik andharan ing nginggil, seratan menika namung badhe nengenaken satunggal perangan ingkang cekap narik kawigatosan minangka satunggaling panaliten basa Jawi ingkang kacakup wonten ing pragmatik inggih menika prinsip kesopanan (Wijana, 1996), mliginipun paugeran tatakrami wicantenan (prinsip kesopanan bertutur) ing basa Jawi.
a. Ngaturaken katrangan sacekapipun utawi jumbuh kaliyan ingkang b. Wicanten saperlunipun kemawon, sampun ngantos ngandharaken bab ingkang
Utawi saged dipun-tembungaken bilih wicanten jumbuh kaliyan ingkang dipunbetahaken dening tiyang ingkang mirengaken. Menawi wonten langkungipun ateges wonten ancas ingkang sanesipun. Tuladhanipun: Kongres Basa Jawi V mapan wonten ing Kitha Surabaya. (Ukara menika sacara kuantitas cekap gamblang). Kongres Basa Jawi V mapan wonten ing Kitha Sura...... Ukara menika dipunucapaken dening dwija, lajeng padatan para siswa atur wangsulan .....baya.
a. Wicanten bab ingkang sakleresipun. b. Sampun wicanten bab ingkang boten dipunmangertosi. c. Sampun wicanten bab ingkang tanpa bukti ingkang cekap.
1. Pamicara puniku weh resepe ingkang miyarsi (KGPAA. Mangkunegara IV 2. Amemangun karyenak tyasing sasama (KGPAA Mangkunegara IV dalam 3. Andhap asor atau anor-raga. 4. Empan papan; lan 5. Undha-usuk atawi unggah-ungguhing basa.
Salajengipun supados saged nyekapi paugeran tatakrami, ing ngandhap menika kaandharaken 6 paugeran tatakrami (Leech (1983); Wijana (1996).
Wicantenan menika kedadosan wonten ing satunggaling toko buku. T1 minangka pelayan, dene T2 minangka ingkang pados utawi badhe tumbas buku Paramasastra Jawi. Nggatosaken tuladha menika saged dipuntembungaken bilih sangsaya panjang tuturanipun tiyang sangsaya ageng ugi tiyang menika kepengin ngaosi dhateng mitranipun (T1 lan T2). Makaten ugi tuturan ingkang dipuntuturaken kanthi boten langsung padatanipun langkung sopan manawi katandhingaken kaliyan tuturan ingkang dipuntuturaken kanthi langsung. Parentah kanthi ngginakaken ukara carita utawi ukara pitakenan langkung sopan katandhingaken kaliyan ukara parentah. Tuladhanipun:
2. Paugeran panampi (approbation maxim).
Ukara 1-5 dipun wastani sopan, awit penutur mbudidaya kangge langkung ngathahaken ruginipun dhiri pribadi, boten damel rugi utawi repotipun tiyang sanes. Kosok wangsulipun ukara 6 kaanggep kirang sopan awit namung nengenaken kauntungan kangge dhiri pribadinipun piyambak, tanpa nggatosaken kauntungan kangge tiyang sanes.
Wicantenan ing ninggil ketingal bilih anggenipun nyekedhikaken raos urmat dhateng dhiri pribadi lan ngathahaken raos kirang urmat dhateng dhiri pribadi, kados tuturan T2 inggih menika ’Ah ora, biasa-biasa wae’ lan ’Ah, mobil kaya ngene wae kok apik’.
Tuturan ‘Iya, bener apik temenan’ minangka bukti bilih T2 langkung ngathahaken pasarujukan dhateng tiyang sanes, lan nyekedhikaken kirang sarujukipun dhateng tiyang sanes. Pasarujukan menika mujudaken pararujukan ingkang wetah.
Semanten ugi wonten wicantenan ing nedahaken bilih T2 kirang sarujuk nanging namung saperangan kemawon (parsial), bab menika taksih kaanggep sopan. Tuladhanipun:
6. Paugeran katresnan (symphaty maxim).
Adhedhasar andharan ing nginggil saged dipun-gatosaken bilih paugeran kawicaksanan/hambegdarma, paugeran panampi, paugeran bawa laksana, lan paugeran andhap asor sesambetan kaliyan untung lan ruginipun tiyang sanes lan dhiri pribadi. Dene paugeran pasarujukan lan katresnan sesambetan kaliyan prekawis awon-sae ingkang wicantenan dhateng dhiri pribadi utawi tiyang sanes.
1. Wicantenan basa Jawi boten namung nengenaken dhateng prekawis ingkang 2. Tiyang ingkang wicantenan manawi tansah nggatosaken nenem paugeran (3) jumbuh kaliyan prekawis ingkang dipunrembag, (4) kanthi wajar, sampun ngantos ambigu (taksa), boten kuwalik (kedah runtut), 3. Kangge nyengkuyung pambudidaya kangge nuwuhaken saha sangsaya
♦ Austin, J.L. 1962. How to do Things with Words. Cambridge: Harvard ♦ Gunarwan, Asim. 1993. “Kesantunan Negatif di Kalangan Dwibahasawan ♦ ______. 1993. “Pragmatik: Pandangan Mata Burung”. Bahan Penataran ♦ Ibrahim, Abd. Syukur. 1993. Kajian Tindak Tutur. Surabaya: Penerbit ♦ I Dewa Putu Wijana. 1996. Dasar-dasar Pragmatik. Yogyakarta: Penerbit ♦ Kaswanti Purwo, Bambang. 1990. Pragmatik dan Pengajaran Bahasa: ♦ Leech, Geoffrey. 1983. The Principles of Pragmatics. New York: ♦ ______. 1993. Prinsip-prinsip Pragmatik. (terjemahan M.D.D. Oka). ♦ Levinson, Stephen C. 1987. Pragmatics. (Cetakan kedua). Cambridge: ♦ Lubis, A. Hamid Hasan. 1993. Analisis Wacana Pragmatik. Bandung: ♦ Paina Partana, dkk. 2010. ”Kekhasan Prinsip Kesantunan dalam Tindak ♦ Parker, Frank. 1986. Linguistics for Non-Linguists. London: Taylor & ♦ Sumarlam. 1995. “Skala Pragmatik dan Derajat Kesopansantunan dalam ♦ W.J.S. Porwadarminta. 1939. Baoesastra Djawa. Groningen, Batavia: ♦ Yohanes Suwanto. 2011. “Pragmatik Bahasa Jawa” (Buku Teks). ♦ Yule, George. 2006. Pragmatik. (Terjemahan Indah Fajar Wahyuni).
|














